əvvəli
Koroğlunun Ərzincandan sağ-salamat qayıdıb gəlməyi Çənlibeldə toy-bayram oldu.
Elə bil ki, dəlilərin ürəkləri yerinə gəldi. Əhvalatı, necə ki, Aşıq Cünun gəlib xəbər gətirmişdi, Koroğluya danışdılar.
Koroğlu soruşdu:
– Bəs Aşıq Cünun hanı? Heç gözümə dəymir.
Nigar dedi:
– Aşıq Cünunu yenə də Toqata göndərmişik ki, Hasan paşanın
işlərindən bizi xəbərdar eləsin.
Koroğlu getdi fikrə. Dedi:
– Gərək onu Qarsa göndərəydiniz. Mən Hasan paşanın qeyrətinə bələdəm. O da zərbi-dəstimi görüb.
O bizim üstümüzə gələ bilməz.
Amma Reyhan igid adamdı. Özünün də məndə hayfı var.
Koroğlu Ərzincandan gəlib Çənlibelə çatanda qaranlıq qovuşurdu.
İndi də oturub o qədər söhbət elədilər ki, lap gecə gecədən keçdi.
Axırda Dəli Həsən məclisi dağıtdı ki:
– Day bəsdi. Durun hərə öz yerinə! Koroğlu yorğundu, dincini
alsın.
Dəlilər durub dağıldılar. Koroğlu da başının altını dik eləyib yatdı.
Elə ki, səhər açıldı, hələ heç gün çırtlamamışdan Koroğlu yerindən
durdu. Uşaqları yanına alıb Çənlibelin bütün bəndərgahlarını gözdən
keçirtdi. Baxdı ki, vallah, dəlilər bəndərgahları elə tutublar, elə pusqular
düzəldiblər, elə səngərlər basıblar ki, Hasan paşa nədi, lap xotkar
özü də bütün dünyanı yığıb Çənlibelə töksə, yenə də bir adam bu
yerlərdən keçə bilməz. Elə ki, Koroğlu bəndərgahların hamısını gəzib
qurtardı, deməlisini dedi, tapşırılmasını tapşırdı, ondan Dəli Mehtəri
çağırıb dedi:
– Mənim aşıq paltarımı gətir!
Dəlilər soruşdular:
– Neynirsən aşıq paltarını?
Koroğlu dedi:
– Qarsa gedəcəyəm. Gərək gedib Ərəb Reyhandan xəbər biləm.
Dəlilər nə qədər elədilər ki, sən getmə, həm səfərdən təzə gəlibsən,
həm də bu saat Çənlibeli başsız qoymaq olmaz. Olmadı ki, olmadı. Aşıq
paltarını geyindi, bir də bir at minib Qarsa tərəf yola düşdü. Az getmişdi
bilmirəm, çox getmişdi bimirəm, elə təzəcə Alacalar dağının ətəklərinə
çatırdı ki, bir də gördü, budu, Qars tərəfdən bir atlı gəlir. Diqqət
eləyib baxdı ki, bu bir cavan oğlandı, necə deyərlər, hələ bığ yeri
təzəcə tərləyir. Ürəyində öz-özünə fikirləşib dedi: “Lap yaxşı oldu.
Bunu dayandırım, bir əhval-pürsən olum, görüm Qarsda nə var, nə
yox”. Çağırdı ki:
– Ayə, bir dayan görüm, hardan gəlirsən?
Oğlan atın başını çəkdi ki:
– Qarsdan gəlirəm.
Koroğlu soruşdu:
– Səfərin haradı?
Oğlan dedi:
– Çənlibelə gedirəm.
Koroğlu dedi:
– Çənlibeldə nə işin var?
Oğlan duruxdu. Bir az fikirləşib sonra dedi:
– Elə-belə gedirəm. Koroğlu ilə bir az işim var.
Koroğlu gördü ki, oğlan sözlü adama oxşayır. Dedi:
– Yaxşı, sənin Koroğlu ilə nə salam-sabahın? Bəyəm tanıyırsan?
Oğlan lovğalana-lovğalana dedi:
– Tanıyırsan nədi? Kişi ilə haqq-salamımız var. Mən elə həftədə,
on beş də bir gedərəm onun yanına.
Koroğlu baxdı ki, gədə bir az özündən deyəndi, amma ki, deyəsən
pis oğlan deyil. Özü də hökmən sözlü adamdı. “Hərçi bada-bad”
deyib, birdən qayıtdı ki:
– Koroğlu mənəm. De görüm nə sözün var?
Koroğlu baxdı ki, oğlan onun sözünə inanmır. Aşıq paltarının
yaxasını balaca açdı. Elə ki, altdan yaraq-yasaq göründü, oğlan dedi:
– Can Koroğlu, məni bağışla! Yalandan dedim ki, səninlə dostam.
Ancaq qəsdən elə deyirdim.
Koroğlu dedi:
– Eybi yoxdu. De görüm, mənə nə sözün var idi?
Oğlan dedi:
– Can Koroğlu, məni Qars paşasının qızı Hürü xanım sənin yanına
göndərib. Bil və agah ol! Budu, neçə müddətdi türkmanlı Ərəb Reyhan
gəlib əyləşib Qarsda. Qoşun irahlayıb ki, Çənlibelin üstünə gələ. Qars
paşası da ona söz verib ki, əgər Çənlibeli ala bilsə, qızı Hürü xanımı
ona verəcək. İndi Hürü xanım məni göndərib sənin yanına ki, əhvalatdan
səni xəbərdar eləyəm.
Koroğlu başladı əhval tutmağa. Ordan soruşdu, burdan soruşdu,
baxdı ki, oğlan heç bir şey bilmir. Eşitdiyi o imiş ki, onu da deyib.
Koroğlu getdi fikrə ki, nə eləsin. Geri qayıtsın, ya irəli getsin. Fikrində
çox götür-qoy eləyəndən sonra oğlandan soruşdu:
– Yaxşı, bir mənə de görüm, Qarsda sənin evin-zadın varmı?
Oğlan dedi:
– Var, neynirsən?
Koroğlu dedi:
– İşdi, indi birdən mən Qarsa getməli olsam, məni bir-iki gecə
evində saxlaya bilərsənmi?
Oğlan dedi:
– Koroğlu, o nə sözdü deyirsən? Niyə, mən qaraçı deyiləm ki,
evim olmasın. Dövlətindən evim də var, qabağında qulluq eləməyə bir
qoca, günü keçmiş anam da var. Hamısı, elə mən özüm də üstəlik qurbandı
sənə.
Koroğlu dedi:
– Onda sür atını, gedək!
Oğlan sevindiyindən bilmədi ki, nə eləsin. Bayaq ha atı vurub düşdü
qabağa. Oğlan qabaqda, Koroğlu dalda at sürüb axşama bir az qalmış
özlərini yetirdilər Qarsa. Oğlan məscidin yanında atını saxladı ki:
– Düş! Evim burdadı.
Koroğlu dedi:
– Yox, sən hələ qabaqca məni apar Hürü xanımın yanına. Gərək
əvvəl-əvvəl öyrənəm görəm nə var, nə yox. Bəlkə iş elə oldu ki, heç
qala bilmədim.
Oğlan dedi:
– Yaxşı, nə deyirəm. İxtiyar sahibisən. Onda sən, bax, elə bu küçə
ilə yeri, mən atları bağlayım tövləyə gəlim.
Koroğlu atdan düşdü. Atı oğlana verib küçə ilə getməyə başladı.
İndi Koroğlu getməkdə olsun, oğlan atları çəkdi tövləyə, bağladı,
yemlədi, ondan çıxdı anasının yanına ki:
– Tez ol, tədarük gör, qonağım var. Mən də gedirəm bazara şeymey
almağa.
Anası soruşdu:
– Bala, qonağın kimdi?
Oğlan dedi:
– Day heç kimə deyib eləməyəsən hə, Koroğludu, tez ol.
Bunu deyib oğlan düzəldi Koroğlunun dalıncan. İndi o getməkdə
olsun, biz görək Koroğlu nə elədi.
Koroğlu küçə ilə gələ-gələ gəlib çıxdı bir imarətin qabağına.
Baxdı ki, pəncərədə bir qız durub, bir qız durub ki, o necə deyərlər,
yemə, içmə xətti-xalına, gül cəmalına tamaşa elə. Özün öldürsə olar
on dörd, on beş yaşı. Amma elə boylu-buxunlu, şəstli-bəstli bir qızdı
ki, elə bil sərv ağacıdı, qalxıb. Qaşlar qara, gözlər qara, tellər qara,
xallar qara, o necə deyərlər, aya deyir sən çıxma, mən çıxacağam,
günə deyir sən çıxma, mən çıxacağam. Ola belə bir gözəl, ola Koroğlu.
Ürək coşdu, könül həvalandı, sazı göşünə basıb dedi:
Başına döndüyüm gül üzlü xanım,
Xanım, hansı bəxtəvərin yarısan?!
Görcək səni yara oldu ciyarım,
Bir de, hansı bəxtəvərin yarısan?!
Siyah saçlar dal gərdənə düzülü,
Qara gözlər xumarlanıb süzülü,
Elə baxma, indi canım üzülü,
Xanım, hansı bəxtəvərin yarısan?!
Koroğlu haq deyib, haqdan dərs alıb,
Tər məmənə külək dəyib hovlanıb,
Qara gözlər şux yanaqdan can alıb,
Yoxsa ay qız, bala qonmuş arısan?!
Koroğlu oxumağında olsun, sənə kimdən deyim, haman bu qızdan.
Bu qız kim ola, Qars paşasının qızı Hürü xanım.
Hürü xanım Koroğlunu aşıq bildi. Bir tərəfdən də ki, Koroğlu
başladı qaşdan, gözdən deməyə, Hürü xanım rübəndi saldı üzünə.
Qara elə bil laləli, nərgizli dağ başına qara duman çökdü. Koroğlu
ürəyi ipək rübənd qırmızı yanaqları elə qucaqladı, elə qucaqladı ki,
belə şeyə tab eləyə bilər? Odu ha sazı basdı döşünə. Dedi:
Oğrun-oğrun tül altından baxan yar,
Qaldır rübəndini, görüm gül üzün!..
Aşıqları eşq oduna yaxan yar,
Qaldır rübəndini, görüm gül üzün!..
Vurulmuşam sarmaşıqlı bağına,
Bostanına, şamamalı tağına,
Apar məni yar deyib otağına,
Qaldır rübəndini, görüm gül üzün!..
Koroğluyam, mən sözümdən dönmərəm,
Səməndərəm, alışmışam, sönmərəm,
Səndən qeyri huri görsəm sevmərəm,
Qaldır rübəndini, görüm gül üzün!..
Elə bu dəmdə oğlan gəlib yetişdi. Baxdı ki, bəli, Koroğlu ilə Hürü
xanım tapışıblar. Ürəyində çox sevindi ki, elə yaxşı oldu. Day mən
dayanmayıb gedərəm bazara. Yoxsa axşamdı. Bazar bağlanar. Bir şey
tapa bilmərəm, Koroğlunun yanında xəcalət olaram. Day nə bilsin ki,
bunlar heç bir-birisini tanımırlar. Nə Hürü xanım Koroğlunu tanıyır,
nə də Koroğlu Hürünü. Elə ki, oğlan gəlib çatdı, əvvəl-əvvəl əlin
döşünə qoyub kamal-ədəblə Hürü xanıma salam verdi. Ondan güləgülə
Koroğluya işarə elədi. Yanı ki, necə gördün bu qoç oğlanı? Gedib
lap özünü gətirdim. Koroğlu soruşdu:
– Ayə, bu qız kim ola?
Oğlan dedi:
– Hürü xanımdı da... Paşanın qızı. Bəs siz hələ bir-birinizi tanımırsız?
Bu sözdə Hürü xanım da tələsik pəncərədən çəkilib çıxdı eyvana.
Elə ağzını açıb danışmaq isətyirdi ki, bir də gördülər, budu, Ərəb
Reyhanla paşa atlı bu tərəfə gəlirlər. Qız elə bircə bunu deyə bildi ki:
– Atamgil gəlirlər, tez çəkilin!
Hürü xanım sözünü deyib evə girdi, oğlan da Koroğlunu götürüb
tez aradan çıxdı. Elə ki, gəlib yetişdilər məscidin qabağına, oğlan dedi:
– Can Koroğlu, indi paşagil şəhərdədirlər. Day sənə çöldə qalmaq
olmaz. Sən zəhmət çək gir evdə otur. Mən də bazara dəyib qayıdaram,
gecəni yatarıq, səhər görək nə eləyirik.
Koroğlu razı oldu. Oğlan Koroğlunu gətirdi evə. Oğlanın anası
qabağa çıxdı. Xoşgəldin elədi. Yer düzəltdi. Elə ki, Koroğlu əyləşdi,
oğlan dedi:
– İndi mənə rüsxət ver, bir bazara dəyim, gəlim.
Bunu, deyib, oğlan evdən çıxdı. İndi Koroğlu evdə rahatlanmaqda
olsun, sənə kimdən deyim, oğlandan.
Oğlan bazara çatanda dükanlar bağlanmaq üzrə idi. O, qabaqcan
özünü verdi bir baqqal dükanına ki:
– Əmi, başına dönüm, tez ol, mənə iki batman düyü ver! Qonağım var.
Düyünü baqqaldan alıb, tökdü torbaya. Dalına alıb özünü yetirdi
qəssaba. Gördü yaxşı ət var, amma yaman da basabasdı. Başladı adamları
o yan-bu yana itələyib özünə yol açmağa. Ona bir yumruq, buna
bir dürtmə, axırda adamlardan biri hirsləndi ki:
– Nə olub. Qaçaqaç deyil ki? Dayan da!..
Oğlan dedi:
– Dayana bilmirəm. Alınası şeylərim var. Dükan-bazar bağlanır.
Qonağım var.
Dedilər:
– Nə olsun? Sənin qonağın göydən-zaddan gəlməyib ki...
Adamlar çox dedilər, oğlan az eşitdi, elə deyişə-deyişə özünü saldı
dükana. Camaat gördü yox, bu, həyasızlığa salıb almaq istəyir. Qəssaba
dedilər ki, ona ət verməsin. Qəssabın da tərs damarı tutdu. Oğlan
nə qədər elədisə, dedi:
– Olmaz ki, olmaz. Gərək bu adamın hamısı qurtara, sonra sənə ət
verəm.
Oğlanın əlacı kəsilib axırda qəssabın qulağına dedi:
– Evin yıxılsın, bilsən ki, mənim qonağım kimdi, heç belə eləməzsən.
Qəssab da bir dübbənin, adam ələ salanın biri idi. Soruşdu ki:
– Kimdi qonağın? De bu saat səni yola salım. Yoxsa Ərəb Reyhandı?
Ya paşadı?
Oğlan dedi:
– Yox, onlar deyil. Day heç kəs bilməsin, qonağım qoç Koroğludu.
Qəssab şaqqıldadı. Dedi:
– Camaat, bunun qonağı Koroğlu imiş.
Hamı gülüşdü. Qəssab gülə-gülə dedi:
– Bu saat səni yola salacağam. De görüm, nə qədər istəyirsən? Bir
girvənkə, ya altı misqal?
Oğlan dedi:
– Bir girvənkə nədi? Sənə ağzımda söz deyirəm. Bir batman ət çək!
Gördülər yox, oğlan deyəsən zarafat eləmir. Dalında da düyü-zad
var. Qərəz, qəssab oğlanın ətini verib, yola saldı.
Camaat arasına söz düşdü ki, bəs Koroğlu gəlib Qarsa. Özü də filankəsin
evində qonaqdı. De inanan, inanmayan başladı danışmağa. Atalar
deyiblər, bir sirr ki, otuz iki dişin arasından çıxdı, day onu saxlamaq
olmaz. Bir anda bütün ətrafa səs yayıldı. Xəbərdən-xəbərə, xəbərdənxəbərə,
söz axırda gəlib çatdı Ərəb Reyhanla paşanın qulağına.
Paşa xəbəri eşitcək durdu ayağa ki:
– Qoşun götürüb, gedək Koroğlunu tutaq!
Ərəb Reyhan dedi:
– Yox. Buna Koroğlu deyərlər. Elə belə onu tutmaq çətin işdi. Bütün
qoşunu qırıb tələf eləyər, özü də aradan çıxar.
Paşa dedi:
– Bəs nə eləyək?
Ərəb Reyhan dedi:
– Sən heç özünü onda qoyma. Elə bil ki, biz heç bu sözü eşitməmişik.
Qoy qaranlıq düşsün. Elə ki, hamı yatdı. Gecənin bir yarısı qoşun
götürüb, elə yorğan-döşəyinin içində tutarıq. Ayrı heç bir əlacı yoxdu.
Ondan Ərəb Reyhan əmr elədi şəhərin ətrafını citəmə qoşun tutdu.
Özlərinə də tapşırdı ki, səhərə qədər nə kənardan şəhərə adam qoysunlar,
nə də şəhərdən kənara. Elə ki, tədbirlərini görüb qurtardılar,
ondan oturub başladılar gözləmyə. O qədər gözlədilər ki, oldu gecənin
yarısı. Ondan durub qoşun götürüb töküldülər evin üstünə. Koroğlu, heç
bir şeydən xəbəri yox, şirin yuxuda, bir də beş-altı adam töküldü üstünə.
Sərasimə yerindən qalxıb onu o yana, bunu bu yana, baxdı ki, ev doludu
adamla. Hamısı da yaraqlı-yasaqlı. Ətrafına baxıb, gördü nə qılıncı yerində
deyil, nə oxu. De güç verdi yumruğa, birini, ikisini, beşini onunu;
gördü yox, olmayacaq. Dartıb birinin əlindən qılıncını alıb döşəndi
otaqdakıların canına. Axırda ki bir təhər özünə yol açıb evdən çıxdı.
Baxdı ki, həyət doludu. Yolu hər tərəfdən tutublar. Qaranlıq, özü
də ki, nabələd. Ağzı düşdü bir tərəfə. Nə qədər getdi, necə getdi bilmədi,
bir də onu gördü ki, qabağına balaca bir qapı gəldi. Qoşun da
daldan gəlir. Day əlacı kəsildi, açıb qapını girdi içəriyə. Sən demə,
bura minarəyə çıxmaq üçün yol imiş. Day haraya çatacaq? Qoşun da elə
bil ki, bilirmiş. O saat kəsdilər qapının ağzını. Koroğlu elə onu bildi ki,
qapını çəkdi. Tez əl atıb minarənin pilləkənlərindən bir-iki böyük sal
qoparıb saldı qapının dalına. Ondan day orada dayanmayıb, birbaşa
qalxdı minarənin təpəsinə ki, görsün nə var, nə yox? Xəbər çatdı Ərəb
Reyhana ki, bəs Koroğlu çıxdı minarəyə. Ərəb Reyhan o saat əmr
eylədi. Minarənin dörd ətrafını qoşun bürüdü. Koroğlu minarədə, qoşun
yerdə başladılar səhəri gözləməyə.
İndi bunlar gözləməkdə olsunlar, sənə kimdən xəbər verim, bizim
oğlandan, yəni evin sahibindən. Elə ki, qoşun doldu həyətə, oğlan
məsələni başa düşdü. Bildi ki, paşalar xəbər tutublar. Özünü itirməyib
durdu, qaranlıqda özünü adamların arasına vurub çıxdı küçəyə. De asta
qaçan namərddi. Birbaş özünü saldı Hürü xanımın yanına. Hürü xanım
da oyaqdı. Hürü xanım onu görcək soruşdu:
– Nə var? Bu nə qoşunkeşlikdi? Yoxsa Koroğludan xəbər tutublar?
Oğlan əhvalatı danışdı. Hürü xanım dedi:
– Yaxşı eyləyibsən ki, qaçıbsan. Yoxsa sən də ələ keçərdin.
Sonra oğlana dedi:
– Yaxşı, düzünü de görüm, Koroğlunun burada olmağını bir adamazada
deməyibsən ki?
Oğlan bir getdi fikirə. İndi başa düşdü ki, bu işlər hamısı onun öz
taqsırıdı. Əhvalatı, necə ki, olmuşdu, qəssaba necə demişdi, qəssab
camaata necə demişdi, hamısını danışdı.
Hürü xanım heç bir söz demədi. Dinməz-söyləməz başını saldı
aşağıya. Oğlan baxdı ki, vallah, Hürü xanım elə hirslənib ki, o necə
deyərlər, bıçaq vursan qanı çıxmaz.
Durdu ayağa ki:
– Mən də gedirəm. Qoy məni də tutsunlar, ikimizi də bir yerdə
assınlar. Mən bu namussuzluğu götürə bilmərəm ki, mənim ucumdan
o kişi tutulsun, mən sağ qalam.
Hürü xanım dedi:
– Yaxşı getdin, səni də tutdular. Bundan Koroğluya nə mənfəət
olacaq?
Oğlan dedi:
– Bəs nə eləyim?
Hürü xanım dedi:
– Get, gözlə. Elə ki, səhər açıldı, şəhərin kənarından qoşunu götürdülər,
bir dənə yüyrək at minib, özünü yetir Çənlibelə. Əhvalatı xəbər ver.
Söz oğlanın beyninə batdı. Oradan özünü verdi şəhərin kənarına.
Bir yerdə gizlənib, o qədər gözlədi ki, şəhər darvazaları açıldı. Bir
dənə at minib özün vurdu yola. İndi oğlan getməyində olsun, sənə
deyim Koroğludan.
Elə ki, hava yavaş-yavaş başladı bozarmağa, Koroğlu gördü bir
uca minarənin başındadı, qoşun da dörd bir tərəfi tutub. Qaldı məəttəl
ki, nə eləsin. Aşağı düşsün? Nə yarağı, var, nə atı. Burada qalsın, nə
vaxtacan qalsın? Ürəyi qübar elədi. Dəlilər yadına düşdü. Dedi:
Misri qılınc əldə təng olanlarım,
Qoçaq igidlərim yanımda gərək!
Kəsilə kəllələr, boş qala leşlər,
Dal xançallar düşman qanında gərək!
Alıb piyaləni içən sağıdan,
Qoxmayın hər yetən qanlı yağıdan,
Hoy deyəndə ağır tüplər dağıdan
Xan Eyvazım bu gün yanımda gərək!
At süzüb özünü mənə yetirən,
Koroğluya yüz min qulluq bitirən,
Səksək putu bir əlində götürən
Dəmirçioğlu bu gün yanımda gərək!
Qollarına dəmir polad taxdıran,
Düşmanları girvələrdən baxdıran,
Su yerinə qızıl qanlar axdıran,
Dəli Həsən bu gün yanımda gərək!
Koroğlu çağırır genə Səfəri,
Yox imiş dünyanın sonu, səməri,
Qıraram dəstəni, vurram nəfəri,
Ərənlərin piri yanımda gərək!
Koroğlu oxuduqca səhər də yavaş-yavaş açılırdı. Axırda hər tərəf
işıqlandı. Sis, duman çəkilib getdi. Koroğlu minarənin başından Çənlibelə
tərəf baxdı. Amma hərci elədi, Çənlibeli görə bilmədi. Dağlar,
elə bil ki, qəsdən aranı kəsmişdi. Koroğlu dedi:
Göydən bir cüt sona endi,
Aylı dağın arasına.
Yar ki yardan küsər oldu
Ağlar, sızlar, çarası nə?
Qızıl almanı dişləsin,
Ətrafını gümüşləsin,
Yol düşsün, karvan işləsin
Nigar yarın obasına.
Koroğluya olan oldu,
Qaynadı peymanam doldu,
Dəlilərim məndən oldu,
Dağlar düşdü arasına.
Elə ki, səhər açıldı, gün çıxıb dağlara yayıldı, uzaqdan, dağların başının
üstündən Çənlibel dağlarının qarlı başları göründü. Bu, Koroğlunu
qubarlandırdı:
Uzaq-uzaq dağ başında
Tala-tala qar görünür.
Nə dəlilər, nə Çənlibel,
Nə alagöz yar görünür.
Ətrafım tir, kaman, oxdu,
Dəlilər yanımda yoxdu,
Mən yalğızam, düşman çoxdu,
Qaçmaq mənə az görünür.
Divanə könlüm şad olmaz,
Laçın könlüm ovsun almaz,
Baxıram, Eyvaz görünməz,
Dünya mənə dar görünür.
Bu sinəm yaralı düşdü,
Dağların maralı düşdü,
Yar məndən aralı düşdü,
Tərlan uçmaz, sar görünür.
Koroğlunun məlul çağı,
Durulmaz keyfi, damağı.
Bar gətirib gürcü bağı,
Dal budaqda nar görünür.
Ərəb Reyhan Koroğlunun belə dərdli-dərdli oxumağını eşidib çox
şad oldu. Paşanı da götürüb, gəldi minarənin ayağına. Çağırıb dedi:
– Koroğlu, sabahın xeyir olsun! Allah heç kəsin borcunu heç kəsdə
qoymaz. Yaxşı yerdə düşübsən əlimə.
Koroğlu dedi:
– Ərəb Reyhan, sənin mənimlə xüsusi haqq-hesabın var. Day bu
qoşunu-zadı niyə yığıbsan bura? Yol ver düşüm, vuruşaq. Ya sənə
verən Allah, ya mənə.
Ərəb Reyhan dedi:
– Yox, Koroğlu! Bu da olmadı keçən səfərki. Mən indi səni sağsalamat
oradan düşürtsəm hamı mənə axmaq deyər.
Koroğlu dedi:
– Bəs fikrin nədi?
Ərəb Reyhan dedi:
– Fikrim odu ki, gərək özün təslim olasan, çıxıb orada qollarını
bağlayalar, sonra düşürdələr aşağıya.
Koroğlu dedi:
– Yaxşı, təsliməm. Çıx, bağla qollarımı.
Ərəb Reyhan dedi:
– Yox, mən yox. Mən oraya çıxmaram.
Koroğlu dedi:
– Yaxşı, buyursun, kim çıxır, çıxsın.
Ərəb Reyhan baxdı ki, bü doğrudan da axmaq fikirdi. Heç kəs
qorxudan oraya çıxmaz. Əmr elədi kamandarlar gəldilər. Koroğlu
baxdı ki, Ərəb Reyhan onu oxa basmaq istəyir. Dedi:
– Ayə, mən səni bir ağıllı adam bilirdim. Amma sən lap sarsaqsanmış.
Yaxşı, mən minarənin içinə girəndən sonra ox mənə nə eləyəcək?
Ərəb Reyhan gördü yox, bu da axmaq fikirdi, Koroğlu doğru deyir.
Dedi:
– Yaxşı, eybi yoxdu. Ox da atmarıq. Elə sən otur orada, biz də dayanaq
burada. Axırda acından, susuzundan ölərsən, leşinə sahib olarıq.
Koroğlu baxdı ki, bu çox pis tədbirdi. Əgər doğrudan belə eləsələr,
acından, suzundan öləcək. Getdi fikrə ki, nə eləsin. Çox götür-qoydan
sonra gördü ki, qorxutmaqdan başqa çarəsi yoxdu. Dedi:
– Yaxşı, sən məni o qədər axmaq hesab eləyirsən ki, mən təktənha
durub gələm buraya. Mənim adamım indi Çənlibelə çatıb. Çox
çəkməz ki, yeddi min yeddi yüz yetmiş yeddi dəli alar Qarsın üstünü.
Görüm onda nə eləyəcəksiz.
Bu sözdən paşa da, Ərəb Reyhan da düşdülər qorxuya. Paşa elə bil
yatmışdı, ayıldı. Çağırdı ki:
– Əyə, bir baxın görün o qarının oğlu haramzada haradadı? O heç
mənim gözümə dəymədi. Bəlkə elə onu göndərib xəbərə.
Düşdülər ora oğlan, bura oğlan, oğlan hayanda idi? Tapa bilmədilər
ki, tapa bilmədilər. Məsələ lap aydın oldu. Paşa tutdu Ərəb Reyhanın
yaxasından ki:
– Tez ol, nə eləyirsən, elə! Dəlilər şəhərə dolsa, daşı daş üstə qoymazlar.
Ərəb Reyhan əmr elədi, külüngçülər, qazmaçılar gəldilər, hökm
elədi ki, bu saat başlayın minarənin dibini qazımağa. Onda ya özü
qorxudan təslim olar, ya da ki, minarəylə bir yerdə yıxılıb ölər. O,
öləndən sonra dəlilərlə danışmaq asandı.
Külüngçülər başladılar minarənin dibini qazımağa. Koroğlu gördü
ki, yox, iş şuluxlaşdı. Fikirləşdi ki, eybi yoxdu. Qoy qazısınlar. Elə ki,
gördüm minarə doğrudan da yıxılır, düşüb duraram lap aşağıda, qapının
yanında. Görək ondan sonra kim peşiman olacaq. Əgər buradan
salamat çıxaram, mən bilərəm neyləyrəm.
Bəli, külüngçülər qazımaqda olsunlar, Koroğlu da gözləməkdə
eşit, indi sənə kimdən deyim, oğlandan.
Oğlan atı elə sürmüşdü ki, Çənlibelin ətəyinə çatanda, at yıxılıb
çatladı. Dəlilər pusqudan çıxıb, onu tutdular, birbaş Çənlibelə gətirdilər.
Dəli Həsən soruşdu:
– Kimsən? Haradan gəlirsən?
Oğlan bütün əhvalatı başdan-ayağa danışdı. Özü də başladı yalvarmağa
ki:
– Tez olun. Yoxsa Koroğlunu öldürərlər.
Dəlilər Nigar xanımdan soruşdular:
– Nigar xanım, söz sənindi. De görək, necə eləyək?
Nigar xanım dedi:
– Bu saat Çənlibeli başsız qoymaq olmaz. Mən deyirəm belə
eləyək. Dəli Həsən min dəli ilə öz yerində qalsın. Dəmirçioğlu da min
dəli ilə öz yerində. Qalan dəliləri Eyvaz götürüb Koroğlunun dalınca
getsin.
Ondan üzün Dəli Həsənə tutub soruşdu:
– Sən nə deyirsən?
Dəli Həsən də, Dəmirçioğlu da, Eyvaz da hamısı Nigar xanımın
fikrini bəyəndi. O saat dəlilər atlandı. Bizim oğlana da bir at verdilər,
mindi, düşdü qabağa. De sürhasür, sürhasür, gəlib yetişdilər Qarsın
ətrafına. Eyvaz dedi:
– Biz əgər belə şəhərə girsək, Koroğluya xətər yetirərlər.
Hökm elədi, dəlilərdən yeddi yüz nəfəri ayrıldı. Hər yüzü verdi bir
dəstəbaşıya. Yüz nəfər də özü götürdü. Qalan dəlilərə tapşırdı ki, şəhəri
mühasirəyə alıb gözləsinlər. Dava qızışanda hər tərəfdən dolsunlar.
Yeddi yüz dəli, altı dəstəbaşı, bir də oğlan dördəmə, siyirməqılınc
atları sürdülər şəhərə. Keşikçiləri qoymadılar ki, nəfəs alsınlar. Keçib
girdilər şəhərin içinə. Hər dəstə başladı bir küçə ilə getməyə. Eyvaz
özü də oğlanı götürüb, yüz nəfər dəli ilə düşdü küçələrin birinə. Bu
küçə hansı küçə ola, hansı küçə ola, haman o küçə ola ki, Koroğlu gedib
Hürü xanıma rast gəlmişdi. Elə bir az at sürmüşdülər ki, Hürü xanımın
imarəti göründü. Oğlan baxdı ki, Hürü xanım durub pəncərədə yola
baxır. Tez ata bir taziyanə çəkib özünü yetirdi onun bərabərinə ki:
– Hürü xanım, muştuluğumu ver! Xan Eyvazın özünü dəlilərlə
gətirmişəm. Bu saat Ərəb Reyhana bir toy tutsunlar ki...
Hürü xanım belə baxanda gördü budu, siyirməqılınc bir dəstə atlı
gəlir ki, hərəsi min cana dəyər. Amma qabaqlarında bir oğlan gəlir, bir
oğlan gəlir ki, elə bil on dörd gecəlik aydı. Bildi ki, bu xan Eyvazdı,
Hürü xanım Eyvazın tərifini çox eşitmişdi. Amma özünü heç
görməmişdi. Baxdı ki, vallah, bu bir oğlandı, bir oğlandı Yusif-zad
nədi bunun yanında. Bir ürəkdən min ürəyə vuruldu Eyvaza. Qara
saçlardan üç tel ayırıb, basdı turunc məmələrin üstünə. Dedi:
De, sən handa, bura handa,
Adı bəlli xan Eyvazım?!
Misri qılınc durmaz qında,
Adı bəlli xan Eyvazım!
Coşar dəli könül, coşar,
Coşuban həddindən aşar,
Xan tərpənər, qoşun qaçar,
Adı bəlli xan Eyvazım!
Bəlkə gəlmisən sorağa,
Daşın atılar irağa,
Hürü aparsın otağa,
Adı bəlli xan Eyvazım!
Söz tamama yetişdi. Aldı Eyvaz onun cavabında dedi:
Uzaq ellərdən gəlmişəm,
Dindirmə, məni dindirmə!
Yarı mənzildə qalmışam,
Dindirmə, məni dindirmə!
Mən bülbüləm, gülüm alam,
O dərddən saralıb, solam,
Bir ağası itmiş qulam,
Dindirmə, məni dindirmə!
Seçərəm sultanı, xanı,
Axıdaram qızıl qanı,
Eyvaz, qoç Koroğlu hanı?
Dindirmə, məni dindirmə!
İndi eşit Koroğludan. Külüngçülər minarənin dibini o qədər qazmışdırlar
ki, minarə az qalırdı yıxılsın. Koroğlu işi belə görüb, düşüb
lap aşağıda kəsmişdi minarənin qapısını. Elə bu dəmdə bir də qulağına
bir səs gəldi. Diqqətlə qulaq verib gördü oxuyan Eyvazdı. Hər şey
yaddan çıxdı. Nə qorxu qaldı, nə hürkü. Dik çıxdı minarənin başına.
Sevindiyindən bir dəli nərə çəkib dedi:
Şükür olsun bir Allaha,
Bu gələn Eyvaz səsidi.
Məni yadına salıbdı,
Bu gələn Eyvaz səsidi.
Girər meydana xan kimi,
Dolar gözləri qan kimi,
Bir alıcı tərlan kimi,
Bu gələn Eyvaz səsidi.
İndi bağladar qolunu,
Qırar sağını, solunu,
Yada salıb Koroğlunu,
Bu gələn Eyvaz səsidi.
Koroğlu hələ sözünü tamam eləməmişdi ki, şəhərdə vurhavur
qopdu. Ərəb Reyhan belə baxanda gördü vallah, budu, bir dəstə siyirməqılınc
atlı elə gəlir, elə gəlir ki, elə bil bir dəstə tərlandı ördəyə,
qaza gəlir. Tez keçdi meydanın bu biri tərəfinə ki, qoşun böyüklərini
çağırsın. Baxdı ki, bir belə dəstə də bu tərəfdən gəlir. Belə dönəndə
gördü budu, bir dəstə atlı da bu biri küçədə, olar bir üç yüz-dörd yüz
əskəri qatıb qabağına qarqa-quzğun kimi qova-qova gətirir. Ərəb
Reyhan özünü itirdi. Bilmədi nə eləsin. Elə bu dəmdə Qars paşasının
qoşun böyüyü özünü yetirdi ki:
– Nə durubsunuz? Dəlilər şəhərə ətdən divar çəkiblər. Başınızın
çarəsini eləyin.
Ərəb Reyhan dedi:
– Görürəm. Qoy gəlsinlər. Sən qoşunu hazır saxla! Elə ki, onlar
gəlib buraya doldular, sən dallarını kəs!
Qoşun böyüyü dedi:
– Nə dallarını kəs? Bunlar nədi ki? Beş-altı min dəli şəhərin
ətrafını tutub. Bunlar elçilərdi belə gəlirlər.
Ərəb Reyhan baxdı ki, bir su içim saatda dəlilər meydanın ətrafını
aldılar.
Bu dəmdə bir dəli nərə səsi gəldi. Ərəb Reyhan döndü ki, budu bir
dəstə gəlir, qabaqlarında da Eyvaz.
Eyvaz Ərəb Reyhanı görcək tanıdı. Dedi:
– Ya budu ki, bu saat Koroğlunu ver, ya budu ki, bir hay vurub
şəhərin torpağını torba ilə daşıtdıracağam.
Ərəb Reyhan da igid adam idi. Yeridi qabağa dedi:
– Eyvaz, Koroğlu bax, odu minarədə.
Eyvaz belə baxanda Koroğlunu gördü. Ərəb Reyhan dedi:
– İndi bura bax!
Bunu deyib Ərəb Reyhan minarənin dibinə işarə elədi. Eyvaz baxdı
ki, minarə elə handa-handadı yıxılsın. İki yüzəcən külünglü adam da
hazır dayanıb əmr gözləyir. Ərəb Reyhan dedi:
– Koroğlu mənim əlimdədi. Bircə dəfə işarə eləsəm minarə
gedəcək. İndi sən gəlmisən onu qurtarmağa. Yaxşısı, budu ki, nə sənin
qoşunun qırılsın, nə də mənim. Gəl bu meydanda ikimiz vuruşaq, sən
məni öldürdün, Koroğlu da sənin, hər şey də sənin. Nə eləyərsən
özün bilərsən, yox, mən səni öldürdüm, genə də nə eləyərəm özüm
bilərəm.
Eyvaz bir Ərəb Reyhana baxdı, bir dönüb Koroğluya baxdı, bir də
belə dönəndə baxdı ki, Hürü xanım gəlib meydanın bir tərəfində
dayanıb bunlara baxır. Elə bil dünya-aləm Eyvazın başına fırlandı. Bir
dəli nərə çəkib meydanı dolanmağa başladı. Koroğlu da minarədən
baxırdı. Gördü yox, deyəsən Eyvaz vuruşmaq istəyir. Koroğlu Ərəb
Reyhanın gücünə bələd idi. Bilidi ki, Eyvaz onun öhdəsindən gələ
bilməyəcək. Odu ki, qışqırıb dedi:
– Eyvaz, məbada meydana girəsən. Əgər igiddi, qoy mənnən
vuruşsun.
Gördü yox, Eyvaz heç eşitmir. Dedi:
– Ayə, minarənin yıxılacağından mənə ziyan yoxdu. Qorxma, qoy
uçursunlar.
Eyvaz hara, söz eşitmək hara? Elə idi, elə idi ki, dönmüşdü bir
aslan balasına, zəncir gəmirirdi. Bir dəfə meydanı gərdiş eləyib üzünü
tutdu Ərəb Reyhana. Dedi:
Mərdsən, gəl meydana, paşa!
Savaşaq indi sənnən mən.
Gör gücümü, eylə haşa,
Savaşaq indi sənnən mən.
Götürrəm əlimə nizə,
Mərdlər əhsən desin bizə,
Duraq meydanda üz-üzə,
Savaşaq indi sənnən mən.
Demə mənə bu hədyanın,
Yəqin bil ki, allam canın,
Qılıncla tökərəm qanın,
Savaşaq indi sənnən mən.
Gərək dost, düşmanın seçəm,
Çətin olar qorxam qaçam,
İstərəm ki, meydan açam,
Savaşaq indi sənnən mən.
Mən Eyvazam, durmuşam mərd,
Yaman ürəyə ollam dərd,
İgidsənsə ol meydangərd,
Savaşaq indi sənnən mən.
Eyvaz sözünü tamam eləyib atı vurdu, Ərəb Reyhan da öz atını
cövlana gətirdi. Koroğlu gördü day ayrı əlac yoxdu, bir dəli nərə çəkib
dedi:
Eyvazım minəndə Dürat belinə,
Gərək göydə quşlar qanad saxlasın,
Dava günü hər kim düşsə əlinə,
Qabağında diz çökübən ağlasın.
Şığıyıb düşmana qəddini bükər,
Girəndə şəhərə bürc-barı sökər,
Paşalar başında acı turp əkər,
İgid gərək zərbəsini haxlasın.
Mərd böyüyüb mərd ağası, mərd xanı,
Tutacaq şöhrəti cümlə-cahanı,
Gəzəcək Misiri, Şamı, Osmanı,
İgid gərək qabağında tablasın.
Qərəz, Ərəb Reyhanla Eyvaz başladılar davaya. Şeşpərdən, gürzdən
murad hasil olmadı, əl elədilər qılınca. Qılınclar sındı, töküldü, əl
elədilər nizəyə, nizədən də kar çıxmayanda atdan düşüb başladılar
küştüyə. İlan kimi sarmaşdılar bir-birinə. Kotan kimi başladılar meydanın
torpağını sökməyə. Eyvaz cavan, bərkə-boşa düşməmiş adam,
Ərəb Reyhan min ilin pəhləvanı. Day, o necə deyərlər, pəhlivanlıq
elminin bir dəlmə-deşiyi yox idi ki, Ərəb Reyhan oraya baş vurmamış
ola. Neçə-neçə adlı pəhlivanlar basmışdı. O necə deyərlər, ad çıxartmışdı.
Girələyib Eyvazın çiyin damarlarını saldı cənginə. Eyvazın
gözləri başladı qaralmağa. Elə bil ki, dünya, aləm durdu başına hərlənməyə.
Koroğlu baxdı ki, Eyvaz gedir. Ürəyi tablamadı. Elə bir nərə
çəkdi ki, dağ-daş titrədi, dedi:
Canım Eyvaz, gözüm Eyvaz,
Bir bəri dön, bax bu yana!
Amandı qoç dəlilərim
Qoyma dönsün qəlbi qana!
Ondan üzünü meydanda duran Hürü xanıma tərəf tutub dedi:
Dayanıbdı o, xan kimi,
Baxır sənə sultan kimi,
Qalx, alıcı tərlan kimi
Təzədən gir bu meydana!
Qılıncın ağzı zağlıdı,
Dostunun yolu bağlıdı,
Koroğlu qəlbi dağlıdı,
Qoyma batsın çən-dumana!
Elə bil ki, Koroğlunun sözlərindən Eyvaza qüvvət gəldi. Bir güc
verib Ərəb Reyhanın əlindən qurtardı. Dəlilərin əhsən səsi göyə ucaldı.
Eyvaz bir dəfə meydanı hərlənib dedi:
Koroğlu buyurub buyruğu,
Gərək mən sənin, mən sənin.
Çəkib qopardam boynunu
Gərək mən sənin, mən sənin.
Bir ac qurdam, gəldim bura,
Əyri qılınc boynun vura,
Gözaltını alam sora
Gərək mən sənin, mən sənin.
Eyvazam, gərək yetirəm,
Hürüyə qulluq bitirəm,
Adın dünyadan itirəm
Gərək mən sənin, mən sənin.
Sözünü qurtarıb qızmış nər kimi özünü atdı Ərəb Reyhanın üstünə.
Elə birinci həmlədə Ərəb Reyhanı vurub sərdi yerə. Day aman verməyib
düşdü üstünə. Bu dəfə də Eyvaz Ərəb Reyhanın çiyin damarlarını
keçirtdi barmaqlarına. Ərəb Reyhanın ağzı başladı köpüklənməyə,
Koroğlu işi belə görəndə dedi:
Yaxşı yerdə axşamladın,
Ərəb oğlu, Ərəb oğlu.
Boynuna kəfən doladın,
Ərəb oğlu, Ərəb oğlu.
Döyül bir də bac verəsi,
İndi alar can kirəsi,
Sənsən yer-yurdun birəsi,
Ərəb oğlu, Ərəb oğlu.
Tanı Koroğlu soyunu,
Gör cida təki boyunu,
Açdı başına oyunu,
Ərəb oğlu, Ərəb oğlu!
Eyvaz birdən Ərəb Reyhanın çiyinlərini buraxıb yapışdı bel kəmərindən.
Bir “ya mədəd!” – deyib dik qaldırdı göyə, vurub yerə, çökdü
sinəsinə.
Meydan qarışdı bir-birinə. “Əhsən, əhsən!” səsindən qulaq tutuldu.
Koroğlu minarədən üzün Ərəb Reyhana tutub dedi:
Uca dağların başında
Duman olu, çiskin olu.
Qar yağıban girdə bağlar
Acı yellər əskin olu.
Bir igidin zatı olsa,
Qolunun qüvvəti olsa,
Meydan görmüş atı olsa,
Zülfüqarı kəskin olu.
İgidə yoldaş olmasa,
Bir qoşuna baş olmasa,
Hu deyib savaş olmasa,
Ağır leşkər basqın olu.
Alıcı quşlar əllərdə
Ovlağı olar göllərdə,
Qərib igid, yad ellərdə
Dinə bilməz, miskin olu.
Ögünmə quzum, ögünmə,
Daşlar alıban dökünmə,
Hu deyib meydana girmə,
Əl var əldən üstün olu.
Bunu deyib, Koroğlu işarə elədi. Eyvaz xəncəri çəkib dayadı Ərəb
Reyhanın boğazına. Onda döndü Koroğluya tərəf ki, görsün onun fikri
nədi. Koroğlu dedi:
– Eyvaz, mən bir dəfə onu mərdliklə basıb, mərdliklə də buraxmışdım.
Amma o bunun əvəzində mənə namərdlik elədi. Namərdi də
gərək bu dünyada yaşamasın.
Eyvaza elə bu söz bəs idi. Bayaq ha xəncəri çəkib, başı leşdən elədi,
leşi başdan.
O saat dəlilər minarənin qapısını açdılar. Koroğlu çıxdı bayıra.
Ərəb Reyhanın qoşunu sərkərdələrini ölmüş görüb təslim oldular.
Dəlilər hamısı doldular şəhərə.
Paşanı nə qədər axtardılar, tapa bilmədilər. O necə deyərlər, oldu
bir parça yağlı əppək, çəkildi göyə. Koroğlu dedi:
– Eybi yoxdu. Bu da bir cür igidlikdi. Bu cür adamların igidliyi
ondu. Doqquzu qaçmaqdı, biri heç gözə görünməmək. Day axtarmayın!
Qərəz, dəlilər atları mindilər. Hamı hazırlandı. Koroğlu hay vurdu
ki, yola düşsünlər. Dəstə hərəkətə gəldi. Koroğlu baxdı ki, Eyvaz hələ
heç ata minməyib, heç deyəsən minmək fikrində də deyil. Soruşdu ki:
– Eyvaz, nə gözləyirsən? Niyə minmirsən?
Eyvaz cavab vermədi. Koroğlu bir də soruşdu. Eyvaz yenə də
cavab vermədi. Koroğlu üçüncü dəfə soruşanda Eyvaz sazı götürdü.
Gözlərini dolandırıb bir dəfə ətrafa baxdı, dedi:
Uca dağların başında,
Ala-dəmgil qar görünür.
Mənim bu dəli könlümə
Bir alagöz yar görünür.
Göründü dostumun kəndi,
Əməydim ləbindən qəndi,
Açıldı köksünün bəndi,
Qoynunda cüt nar görünür.
Koroğlu dönüb Eyvazın baxdığı tərəfə baxanda nə gördü? Gördü
Hürü xanım qulaş saçları töküb gərdəninə, boynunu qoyub çiyninə, elə
baxır, elə baxır ki, elə bil bir dənə yaralı ceyrandı. Koroğlu məsələni
başa düşdü. Elə bu fikirdə idi ki, nə eləsin.
Eyvaz aldı sözün o biri xanəsini, dedi:
Mən Eyvazam, dözəmmərəm,
Al geyinib bəzənmərəm,
Çənlibeldə gəzənmərəm,
Dünya mənə dar görünür.
Məsələ Koroğlu üçün aydın oldu. Day fikirləşməyə yer qalmadı.
Ata bir qırmanc vurdu, Hürünün yanına çatanda əlini uzadıb dik götürdü,
qoydu tərkinə, düzəldi yola. Eyvaz da qalxıb atı mindi, düşdü Koroğlunun
dalına.
Qərəz, dəstə şəhərdən çıxıb Çənlibelə tərəf yola düzəldi. Bir az getmişdilər,
bir də baxdılar ki, oğlan, tərkində də bir nəfər gedir. Koroğlu
çatıb soruşdu:
– Dostum, sən hara?
Oğlan dedi:
– Çənlibelə. Day bundan sonra mən Qarsda duruş gətirə bilmərəm.
Koroğlu dedi:
– Bəs o tərkindəki kimdi?
Oğlan dedi:
– Anamdı. Elə yerli-dibli birdəfəlik köçürəm.
Bəli, orda uzun-uzun yol ilə, burda müxtəsər dil ilə, dəstə gəlib
Çənlibelə çatdı.
Day pişvaz, nə pişvaz. Görüş, nə görüş... Koroğlu hökm elədi Hürü
xanımın ayağının altında yeddi yüz yetmiş yeddi qurban kəsdilər.
Koroğlu dedi:
– Gərək Eyvaza elə bir toy eləyəm ki, ruzigarın közü belə toy görməmiş
ola.
Dəlilər dedi:
– Koroğlu, indi toy vaxtı deyil.
Koroğlu dedi:
– Elə əsl toy vaxtı indidi. Hasan paşa istəyirdi ki, Bolu bəyin, bir
də Ərəb Reyhanın əli ilə iş düzəltsin. Bolu bəyi darmadağın eləyib,
nişanlısı Dünya xanımı gətirmişəm. Ərəb Reyhanı da cəhənnəmə vasil
eləyib, Hürü xanımı gətirmişəm. İnşallah Toqatı da dağıdıb Hasan
paşanın özünü Çənlibelə gətirəcəyəm.
Məclis quruldu, toy başlandı. Koroğlu baxdı ki, Eyvaz məclisdə
yoxdu. Soruşdu:
– Hanı Eyvaz?
Dəli Həsən dedi:
– Axır adət var. Sən onun atasısan. Sən rüsxət verməsən, o gəlməz.
Koroğlu sazı basdı döşünə, dedi:
Çağırın Eyvazı, gəlsin məclisə,
Verin şirin badə, cana nuş olsun!
Qurun nərtaxtanı, gəlin oynayaq,
Atın ağ zərləri şeşi beş olsun!
Bir xələt biçərəm Eyvaz boyundan,
İncimərəm xasiyyəti-xoyundan,
Kəsin tunculardan, qırın qoyundan,
Yeyin dəlilərim, keyflər xoş olsun!
Uca dağlar başın almasın duman,
Koroğlu könlünə gəlməsin güman,
Verrəm o igidə beş yüz min tümən,
Qançırqada gələn qanlı baş olsun!
Dəli Həsən ilə Dəmirçioğlu Eyvazı gətirdilər məclisə, Koroğlu bir
Eyvaza baxdı, boy-buxununa, şəsti-bəstinə nəzər saldı. Paltar, geyim,
yaraq-yasaq, durna teli də başında.
Koroğlunun ürəyi atlandı. Sazı basdı döşünə, dedi:
Geyinib əlvan sərasər,
Yaşıl üstdən allar Eyvaz.
Qanlı qəmzən gündə eylər
Hay demədən qanlar, Eyvaz!
Hüsnün aydan aldı bacı,
Gün üstə qoydu xəracı,
Şəkər təlxdi, nabat acı,
Ləblərindi ballar, Eyvaz!
Koroğluyam, mən də varam,
Olmaz qənimə yalvaram,
Caharguşə cümlə alam,
Sənə qurban mallar, Eyvaz!
Söz tamama yetdi. Koroğlu Eyvaza yer göstərdi. Elə bu dəmdə xəbər
gəldi ki, Nigar xanım izn istəyir, Hürü xanımı məclisə gətirsin.
Koroğlu izn verdi. Xanımlar Hürü xanımı gətirdilər məclisə, Koroğlu
baxdı ki, Hürü xanım heç Eyvazdan geri qalan deyil. Nigar xanım Hürünü
bir geyindirib, kecindirmişdi, bir ziynət vermişdi ki, gəl görəsən.
Hürü xanım Koroğlunu görəndə utandı, gəlinlik tellərini yığışdırdı.
Koroğlu ayağa durub, sazı götürdü, özü dövran açıb məclisə girdi, dedi:
Hürü, Allahı sevirsən,
Qoy tökülsün şux tellərin!
Gəl saxlama dal gərdəndə,
Qoy tökülsün şux tellərin!
Sən bir yaşılbaş sonasan,
Baissən min bir qana sən.
Nə ola sözüm anasan,
Qoy tökülsün şux tellərin!
Koroğlunun dirliyilə,
Dəlilərin birliyilə,
Xan Eyvazın ərliyilə,
Qoy tökülsün şux tellərin!
Deyirlər ki, Eyvazın toyu düz qırx gün, qırx gecə çəkdi. Həsən paşa
Ərəb Reyhanın qırxını verən gün, Eyvaz da Hürü xanımla murad verib,
murad aldı.
davamı
Koroğlunun Ərzincandan sağ-salamat qayıdıb gəlməyi Çənlibeldə toy-bayram oldu.
Elə bil ki, dəlilərin ürəkləri yerinə gəldi. Əhvalatı, necə ki, Aşıq Cünun gəlib xəbər gətirmişdi, Koroğluya danışdılar.
Koroğlu soruşdu:
– Bəs Aşıq Cünun hanı? Heç gözümə dəymir.
Nigar dedi:
– Aşıq Cünunu yenə də Toqata göndərmişik ki, Hasan paşanın
işlərindən bizi xəbərdar eləsin.
Koroğlu getdi fikrə. Dedi:
– Gərək onu Qarsa göndərəydiniz. Mən Hasan paşanın qeyrətinə bələdəm. O da zərbi-dəstimi görüb.
O bizim üstümüzə gələ bilməz.
Amma Reyhan igid adamdı. Özünün də məndə hayfı var.
Koroğlu Ərzincandan gəlib Çənlibelə çatanda qaranlıq qovuşurdu.
İndi də oturub o qədər söhbət elədilər ki, lap gecə gecədən keçdi.
Axırda Dəli Həsən məclisi dağıtdı ki:
– Day bəsdi. Durun hərə öz yerinə! Koroğlu yorğundu, dincini
alsın.
Dəlilər durub dağıldılar. Koroğlu da başının altını dik eləyib yatdı.
Elə ki, səhər açıldı, hələ heç gün çırtlamamışdan Koroğlu yerindən
durdu. Uşaqları yanına alıb Çənlibelin bütün bəndərgahlarını gözdən
keçirtdi. Baxdı ki, vallah, dəlilər bəndərgahları elə tutublar, elə pusqular
düzəldiblər, elə səngərlər basıblar ki, Hasan paşa nədi, lap xotkar
özü də bütün dünyanı yığıb Çənlibelə töksə, yenə də bir adam bu
yerlərdən keçə bilməz. Elə ki, Koroğlu bəndərgahların hamısını gəzib
qurtardı, deməlisini dedi, tapşırılmasını tapşırdı, ondan Dəli Mehtəri
çağırıb dedi:
– Mənim aşıq paltarımı gətir!
Dəlilər soruşdular:
– Neynirsən aşıq paltarını?
Koroğlu dedi:
– Qarsa gedəcəyəm. Gərək gedib Ərəb Reyhandan xəbər biləm.
Dəlilər nə qədər elədilər ki, sən getmə, həm səfərdən təzə gəlibsən,
həm də bu saat Çənlibeli başsız qoymaq olmaz. Olmadı ki, olmadı. Aşıq
paltarını geyindi, bir də bir at minib Qarsa tərəf yola düşdü. Az getmişdi
bilmirəm, çox getmişdi bimirəm, elə təzəcə Alacalar dağının ətəklərinə
çatırdı ki, bir də gördü, budu, Qars tərəfdən bir atlı gəlir. Diqqət
eləyib baxdı ki, bu bir cavan oğlandı, necə deyərlər, hələ bığ yeri
təzəcə tərləyir. Ürəyində öz-özünə fikirləşib dedi: “Lap yaxşı oldu.
Bunu dayandırım, bir əhval-pürsən olum, görüm Qarsda nə var, nə
yox”. Çağırdı ki:
– Ayə, bir dayan görüm, hardan gəlirsən?
Oğlan atın başını çəkdi ki:
– Qarsdan gəlirəm.
Koroğlu soruşdu:
– Səfərin haradı?
Oğlan dedi:
– Çənlibelə gedirəm.
Koroğlu dedi:
– Çənlibeldə nə işin var?
Oğlan duruxdu. Bir az fikirləşib sonra dedi:
– Elə-belə gedirəm. Koroğlu ilə bir az işim var.
Koroğlu gördü ki, oğlan sözlü adama oxşayır. Dedi:
– Yaxşı, sənin Koroğlu ilə nə salam-sabahın? Bəyəm tanıyırsan?
Oğlan lovğalana-lovğalana dedi:
– Tanıyırsan nədi? Kişi ilə haqq-salamımız var. Mən elə həftədə,
on beş də bir gedərəm onun yanına.
Koroğlu baxdı ki, gədə bir az özündən deyəndi, amma ki, deyəsən
pis oğlan deyil. Özü də hökmən sözlü adamdı. “Hərçi bada-bad”
deyib, birdən qayıtdı ki:
– Koroğlu mənəm. De görüm nə sözün var?
Koroğlu baxdı ki, oğlan onun sözünə inanmır. Aşıq paltarının
yaxasını balaca açdı. Elə ki, altdan yaraq-yasaq göründü, oğlan dedi:
– Can Koroğlu, məni bağışla! Yalandan dedim ki, səninlə dostam.
Ancaq qəsdən elə deyirdim.
Koroğlu dedi:
– Eybi yoxdu. De görüm, mənə nə sözün var idi?
Oğlan dedi:
– Can Koroğlu, məni Qars paşasının qızı Hürü xanım sənin yanına
göndərib. Bil və agah ol! Budu, neçə müddətdi türkmanlı Ərəb Reyhan
gəlib əyləşib Qarsda. Qoşun irahlayıb ki, Çənlibelin üstünə gələ. Qars
paşası da ona söz verib ki, əgər Çənlibeli ala bilsə, qızı Hürü xanımı
ona verəcək. İndi Hürü xanım məni göndərib sənin yanına ki, əhvalatdan
səni xəbərdar eləyəm.
Koroğlu başladı əhval tutmağa. Ordan soruşdu, burdan soruşdu,
baxdı ki, oğlan heç bir şey bilmir. Eşitdiyi o imiş ki, onu da deyib.
Koroğlu getdi fikrə ki, nə eləsin. Geri qayıtsın, ya irəli getsin. Fikrində
çox götür-qoy eləyəndən sonra oğlandan soruşdu:
– Yaxşı, bir mənə de görüm, Qarsda sənin evin-zadın varmı?
Oğlan dedi:
– Var, neynirsən?
Koroğlu dedi:
– İşdi, indi birdən mən Qarsa getməli olsam, məni bir-iki gecə
evində saxlaya bilərsənmi?
Oğlan dedi:
– Koroğlu, o nə sözdü deyirsən? Niyə, mən qaraçı deyiləm ki,
evim olmasın. Dövlətindən evim də var, qabağında qulluq eləməyə bir
qoca, günü keçmiş anam da var. Hamısı, elə mən özüm də üstəlik qurbandı
sənə.
Koroğlu dedi:
– Onda sür atını, gedək!
Oğlan sevindiyindən bilmədi ki, nə eləsin. Bayaq ha atı vurub düşdü
qabağa. Oğlan qabaqda, Koroğlu dalda at sürüb axşama bir az qalmış
özlərini yetirdilər Qarsa. Oğlan məscidin yanında atını saxladı ki:
– Düş! Evim burdadı.
Koroğlu dedi:
– Yox, sən hələ qabaqca məni apar Hürü xanımın yanına. Gərək
əvvəl-əvvəl öyrənəm görəm nə var, nə yox. Bəlkə iş elə oldu ki, heç
qala bilmədim.
Oğlan dedi:
– Yaxşı, nə deyirəm. İxtiyar sahibisən. Onda sən, bax, elə bu küçə
ilə yeri, mən atları bağlayım tövləyə gəlim.
Koroğlu atdan düşdü. Atı oğlana verib küçə ilə getməyə başladı.
İndi Koroğlu getməkdə olsun, oğlan atları çəkdi tövləyə, bağladı,
yemlədi, ondan çıxdı anasının yanına ki:
– Tez ol, tədarük gör, qonağım var. Mən də gedirəm bazara şeymey
almağa.
Anası soruşdu:
– Bala, qonağın kimdi?
Oğlan dedi:
– Day heç kimə deyib eləməyəsən hə, Koroğludu, tez ol.
Bunu deyib oğlan düzəldi Koroğlunun dalıncan. İndi o getməkdə
olsun, biz görək Koroğlu nə elədi.
Koroğlu küçə ilə gələ-gələ gəlib çıxdı bir imarətin qabağına.
Baxdı ki, pəncərədə bir qız durub, bir qız durub ki, o necə deyərlər,
yemə, içmə xətti-xalına, gül cəmalına tamaşa elə. Özün öldürsə olar
on dörd, on beş yaşı. Amma elə boylu-buxunlu, şəstli-bəstli bir qızdı
ki, elə bil sərv ağacıdı, qalxıb. Qaşlar qara, gözlər qara, tellər qara,
xallar qara, o necə deyərlər, aya deyir sən çıxma, mən çıxacağam,
günə deyir sən çıxma, mən çıxacağam. Ola belə bir gözəl, ola Koroğlu.
Ürək coşdu, könül həvalandı, sazı göşünə basıb dedi:
Başına döndüyüm gül üzlü xanım,
Xanım, hansı bəxtəvərin yarısan?!
Görcək səni yara oldu ciyarım,
Bir de, hansı bəxtəvərin yarısan?!
Siyah saçlar dal gərdənə düzülü,
Qara gözlər xumarlanıb süzülü,
Elə baxma, indi canım üzülü,
Xanım, hansı bəxtəvərin yarısan?!
Koroğlu haq deyib, haqdan dərs alıb,
Tər məmənə külək dəyib hovlanıb,
Qara gözlər şux yanaqdan can alıb,
Yoxsa ay qız, bala qonmuş arısan?!
Koroğlu oxumağında olsun, sənə kimdən deyim, haman bu qızdan.
Bu qız kim ola, Qars paşasının qızı Hürü xanım.
Hürü xanım Koroğlunu aşıq bildi. Bir tərəfdən də ki, Koroğlu
başladı qaşdan, gözdən deməyə, Hürü xanım rübəndi saldı üzünə.
Qara elə bil laləli, nərgizli dağ başına qara duman çökdü. Koroğlu
ürəyi ipək rübənd qırmızı yanaqları elə qucaqladı, elə qucaqladı ki,
belə şeyə tab eləyə bilər? Odu ha sazı basdı döşünə. Dedi:
Oğrun-oğrun tül altından baxan yar,
Qaldır rübəndini, görüm gül üzün!..
Aşıqları eşq oduna yaxan yar,
Qaldır rübəndini, görüm gül üzün!..
Vurulmuşam sarmaşıqlı bağına,
Bostanına, şamamalı tağına,
Apar məni yar deyib otağına,
Qaldır rübəndini, görüm gül üzün!..
Koroğluyam, mən sözümdən dönmərəm,
Səməndərəm, alışmışam, sönmərəm,
Səndən qeyri huri görsəm sevmərəm,
Qaldır rübəndini, görüm gül üzün!..
Elə bu dəmdə oğlan gəlib yetişdi. Baxdı ki, bəli, Koroğlu ilə Hürü
xanım tapışıblar. Ürəyində çox sevindi ki, elə yaxşı oldu. Day mən
dayanmayıb gedərəm bazara. Yoxsa axşamdı. Bazar bağlanar. Bir şey
tapa bilmərəm, Koroğlunun yanında xəcalət olaram. Day nə bilsin ki,
bunlar heç bir-birisini tanımırlar. Nə Hürü xanım Koroğlunu tanıyır,
nə də Koroğlu Hürünü. Elə ki, oğlan gəlib çatdı, əvvəl-əvvəl əlin
döşünə qoyub kamal-ədəblə Hürü xanıma salam verdi. Ondan güləgülə
Koroğluya işarə elədi. Yanı ki, necə gördün bu qoç oğlanı? Gedib
lap özünü gətirdim. Koroğlu soruşdu:
– Ayə, bu qız kim ola?
Oğlan dedi:
– Hürü xanımdı da... Paşanın qızı. Bəs siz hələ bir-birinizi tanımırsız?
Bu sözdə Hürü xanım da tələsik pəncərədən çəkilib çıxdı eyvana.
Elə ağzını açıb danışmaq isətyirdi ki, bir də gördülər, budu, Ərəb
Reyhanla paşa atlı bu tərəfə gəlirlər. Qız elə bircə bunu deyə bildi ki:
– Atamgil gəlirlər, tez çəkilin!
Hürü xanım sözünü deyib evə girdi, oğlan da Koroğlunu götürüb
tez aradan çıxdı. Elə ki, gəlib yetişdilər məscidin qabağına, oğlan dedi:
– Can Koroğlu, indi paşagil şəhərdədirlər. Day sənə çöldə qalmaq
olmaz. Sən zəhmət çək gir evdə otur. Mən də bazara dəyib qayıdaram,
gecəni yatarıq, səhər görək nə eləyirik.
Koroğlu razı oldu. Oğlan Koroğlunu gətirdi evə. Oğlanın anası
qabağa çıxdı. Xoşgəldin elədi. Yer düzəltdi. Elə ki, Koroğlu əyləşdi,
oğlan dedi:
– İndi mənə rüsxət ver, bir bazara dəyim, gəlim.
Bunu, deyib, oğlan evdən çıxdı. İndi Koroğlu evdə rahatlanmaqda
olsun, sənə kimdən deyim, oğlandan.
Oğlan bazara çatanda dükanlar bağlanmaq üzrə idi. O, qabaqcan
özünü verdi bir baqqal dükanına ki:
– Əmi, başına dönüm, tez ol, mənə iki batman düyü ver! Qonağım var.
Düyünü baqqaldan alıb, tökdü torbaya. Dalına alıb özünü yetirdi
qəssaba. Gördü yaxşı ət var, amma yaman da basabasdı. Başladı adamları
o yan-bu yana itələyib özünə yol açmağa. Ona bir yumruq, buna
bir dürtmə, axırda adamlardan biri hirsləndi ki:
– Nə olub. Qaçaqaç deyil ki? Dayan da!..
Oğlan dedi:
– Dayana bilmirəm. Alınası şeylərim var. Dükan-bazar bağlanır.
Qonağım var.
Dedilər:
– Nə olsun? Sənin qonağın göydən-zaddan gəlməyib ki...
Adamlar çox dedilər, oğlan az eşitdi, elə deyişə-deyişə özünü saldı
dükana. Camaat gördü yox, bu, həyasızlığa salıb almaq istəyir. Qəssaba
dedilər ki, ona ət verməsin. Qəssabın da tərs damarı tutdu. Oğlan
nə qədər elədisə, dedi:
– Olmaz ki, olmaz. Gərək bu adamın hamısı qurtara, sonra sənə ət
verəm.
Oğlanın əlacı kəsilib axırda qəssabın qulağına dedi:
– Evin yıxılsın, bilsən ki, mənim qonağım kimdi, heç belə eləməzsən.
Qəssab da bir dübbənin, adam ələ salanın biri idi. Soruşdu ki:
– Kimdi qonağın? De bu saat səni yola salım. Yoxsa Ərəb Reyhandı?
Ya paşadı?
Oğlan dedi:
– Yox, onlar deyil. Day heç kəs bilməsin, qonağım qoç Koroğludu.
Qəssab şaqqıldadı. Dedi:
– Camaat, bunun qonağı Koroğlu imiş.
Hamı gülüşdü. Qəssab gülə-gülə dedi:
– Bu saat səni yola salacağam. De görüm, nə qədər istəyirsən? Bir
girvənkə, ya altı misqal?
Oğlan dedi:
– Bir girvənkə nədi? Sənə ağzımda söz deyirəm. Bir batman ət çək!
Gördülər yox, oğlan deyəsən zarafat eləmir. Dalında da düyü-zad
var. Qərəz, qəssab oğlanın ətini verib, yola saldı.
Camaat arasına söz düşdü ki, bəs Koroğlu gəlib Qarsa. Özü də filankəsin
evində qonaqdı. De inanan, inanmayan başladı danışmağa. Atalar
deyiblər, bir sirr ki, otuz iki dişin arasından çıxdı, day onu saxlamaq
olmaz. Bir anda bütün ətrafa səs yayıldı. Xəbərdən-xəbərə, xəbərdənxəbərə,
söz axırda gəlib çatdı Ərəb Reyhanla paşanın qulağına.
Paşa xəbəri eşitcək durdu ayağa ki:
– Qoşun götürüb, gedək Koroğlunu tutaq!
Ərəb Reyhan dedi:
– Yox. Buna Koroğlu deyərlər. Elə belə onu tutmaq çətin işdi. Bütün
qoşunu qırıb tələf eləyər, özü də aradan çıxar.
Paşa dedi:
– Bəs nə eləyək?
Ərəb Reyhan dedi:
– Sən heç özünü onda qoyma. Elə bil ki, biz heç bu sözü eşitməmişik.
Qoy qaranlıq düşsün. Elə ki, hamı yatdı. Gecənin bir yarısı qoşun
götürüb, elə yorğan-döşəyinin içində tutarıq. Ayrı heç bir əlacı yoxdu.
Ondan Ərəb Reyhan əmr elədi şəhərin ətrafını citəmə qoşun tutdu.
Özlərinə də tapşırdı ki, səhərə qədər nə kənardan şəhərə adam qoysunlar,
nə də şəhərdən kənara. Elə ki, tədbirlərini görüb qurtardılar,
ondan oturub başladılar gözləmyə. O qədər gözlədilər ki, oldu gecənin
yarısı. Ondan durub qoşun götürüb töküldülər evin üstünə. Koroğlu, heç
bir şeydən xəbəri yox, şirin yuxuda, bir də beş-altı adam töküldü üstünə.
Sərasimə yerindən qalxıb onu o yana, bunu bu yana, baxdı ki, ev doludu
adamla. Hamısı da yaraqlı-yasaqlı. Ətrafına baxıb, gördü nə qılıncı yerində
deyil, nə oxu. De güç verdi yumruğa, birini, ikisini, beşini onunu;
gördü yox, olmayacaq. Dartıb birinin əlindən qılıncını alıb döşəndi
otaqdakıların canına. Axırda ki bir təhər özünə yol açıb evdən çıxdı.
Baxdı ki, həyət doludu. Yolu hər tərəfdən tutublar. Qaranlıq, özü
də ki, nabələd. Ağzı düşdü bir tərəfə. Nə qədər getdi, necə getdi bilmədi,
bir də onu gördü ki, qabağına balaca bir qapı gəldi. Qoşun da
daldan gəlir. Day əlacı kəsildi, açıb qapını girdi içəriyə. Sən demə,
bura minarəyə çıxmaq üçün yol imiş. Day haraya çatacaq? Qoşun da elə
bil ki, bilirmiş. O saat kəsdilər qapının ağzını. Koroğlu elə onu bildi ki,
qapını çəkdi. Tez əl atıb minarənin pilləkənlərindən bir-iki böyük sal
qoparıb saldı qapının dalına. Ondan day orada dayanmayıb, birbaşa
qalxdı minarənin təpəsinə ki, görsün nə var, nə yox? Xəbər çatdı Ərəb
Reyhana ki, bəs Koroğlu çıxdı minarəyə. Ərəb Reyhan o saat əmr
eylədi. Minarənin dörd ətrafını qoşun bürüdü. Koroğlu minarədə, qoşun
yerdə başladılar səhəri gözləməyə.
İndi bunlar gözləməkdə olsunlar, sənə kimdən xəbər verim, bizim
oğlandan, yəni evin sahibindən. Elə ki, qoşun doldu həyətə, oğlan
məsələni başa düşdü. Bildi ki, paşalar xəbər tutublar. Özünü itirməyib
durdu, qaranlıqda özünü adamların arasına vurub çıxdı küçəyə. De asta
qaçan namərddi. Birbaş özünü saldı Hürü xanımın yanına. Hürü xanım
da oyaqdı. Hürü xanım onu görcək soruşdu:
– Nə var? Bu nə qoşunkeşlikdi? Yoxsa Koroğludan xəbər tutublar?
Oğlan əhvalatı danışdı. Hürü xanım dedi:
– Yaxşı eyləyibsən ki, qaçıbsan. Yoxsa sən də ələ keçərdin.
Sonra oğlana dedi:
– Yaxşı, düzünü de görüm, Koroğlunun burada olmağını bir adamazada
deməyibsən ki?
Oğlan bir getdi fikirə. İndi başa düşdü ki, bu işlər hamısı onun öz
taqsırıdı. Əhvalatı, necə ki, olmuşdu, qəssaba necə demişdi, qəssab
camaata necə demişdi, hamısını danışdı.
Hürü xanım heç bir söz demədi. Dinməz-söyləməz başını saldı
aşağıya. Oğlan baxdı ki, vallah, Hürü xanım elə hirslənib ki, o necə
deyərlər, bıçaq vursan qanı çıxmaz.
Durdu ayağa ki:
– Mən də gedirəm. Qoy məni də tutsunlar, ikimizi də bir yerdə
assınlar. Mən bu namussuzluğu götürə bilmərəm ki, mənim ucumdan
o kişi tutulsun, mən sağ qalam.
Hürü xanım dedi:
– Yaxşı getdin, səni də tutdular. Bundan Koroğluya nə mənfəət
olacaq?
Oğlan dedi:
– Bəs nə eləyim?
Hürü xanım dedi:
– Get, gözlə. Elə ki, səhər açıldı, şəhərin kənarından qoşunu götürdülər,
bir dənə yüyrək at minib, özünü yetir Çənlibelə. Əhvalatı xəbər ver.
Söz oğlanın beyninə batdı. Oradan özünü verdi şəhərin kənarına.
Bir yerdə gizlənib, o qədər gözlədi ki, şəhər darvazaları açıldı. Bir
dənə at minib özün vurdu yola. İndi oğlan getməyində olsun, sənə
deyim Koroğludan.
Elə ki, hava yavaş-yavaş başladı bozarmağa, Koroğlu gördü bir
uca minarənin başındadı, qoşun da dörd bir tərəfi tutub. Qaldı məəttəl
ki, nə eləsin. Aşağı düşsün? Nə yarağı, var, nə atı. Burada qalsın, nə
vaxtacan qalsın? Ürəyi qübar elədi. Dəlilər yadına düşdü. Dedi:
Misri qılınc əldə təng olanlarım,
Qoçaq igidlərim yanımda gərək!
Kəsilə kəllələr, boş qala leşlər,
Dal xançallar düşman qanında gərək!
Alıb piyaləni içən sağıdan,
Qoxmayın hər yetən qanlı yağıdan,
Hoy deyəndə ağır tüplər dağıdan
Xan Eyvazım bu gün yanımda gərək!
At süzüb özünü mənə yetirən,
Koroğluya yüz min qulluq bitirən,
Səksək putu bir əlində götürən
Dəmirçioğlu bu gün yanımda gərək!
Qollarına dəmir polad taxdıran,
Düşmanları girvələrdən baxdıran,
Su yerinə qızıl qanlar axdıran,
Dəli Həsən bu gün yanımda gərək!
Koroğlu çağırır genə Səfəri,
Yox imiş dünyanın sonu, səməri,
Qıraram dəstəni, vurram nəfəri,
Ərənlərin piri yanımda gərək!
Koroğlu oxuduqca səhər də yavaş-yavaş açılırdı. Axırda hər tərəf
işıqlandı. Sis, duman çəkilib getdi. Koroğlu minarənin başından Çənlibelə
tərəf baxdı. Amma hərci elədi, Çənlibeli görə bilmədi. Dağlar,
elə bil ki, qəsdən aranı kəsmişdi. Koroğlu dedi:
Göydən bir cüt sona endi,
Aylı dağın arasına.
Yar ki yardan küsər oldu
Ağlar, sızlar, çarası nə?
Qızıl almanı dişləsin,
Ətrafını gümüşləsin,
Yol düşsün, karvan işləsin
Nigar yarın obasına.
Koroğluya olan oldu,
Qaynadı peymanam doldu,
Dəlilərim məndən oldu,
Dağlar düşdü arasına.
Elə ki, səhər açıldı, gün çıxıb dağlara yayıldı, uzaqdan, dağların başının
üstündən Çənlibel dağlarının qarlı başları göründü. Bu, Koroğlunu
qubarlandırdı:
Uzaq-uzaq dağ başında
Tala-tala qar görünür.
Nə dəlilər, nə Çənlibel,
Nə alagöz yar görünür.
Ətrafım tir, kaman, oxdu,
Dəlilər yanımda yoxdu,
Mən yalğızam, düşman çoxdu,
Qaçmaq mənə az görünür.
Divanə könlüm şad olmaz,
Laçın könlüm ovsun almaz,
Baxıram, Eyvaz görünməz,
Dünya mənə dar görünür.
Bu sinəm yaralı düşdü,
Dağların maralı düşdü,
Yar məndən aralı düşdü,
Tərlan uçmaz, sar görünür.
Koroğlunun məlul çağı,
Durulmaz keyfi, damağı.
Bar gətirib gürcü bağı,
Dal budaqda nar görünür.
Ərəb Reyhan Koroğlunun belə dərdli-dərdli oxumağını eşidib çox
şad oldu. Paşanı da götürüb, gəldi minarənin ayağına. Çağırıb dedi:
– Koroğlu, sabahın xeyir olsun! Allah heç kəsin borcunu heç kəsdə
qoymaz. Yaxşı yerdə düşübsən əlimə.
Koroğlu dedi:
– Ərəb Reyhan, sənin mənimlə xüsusi haqq-hesabın var. Day bu
qoşunu-zadı niyə yığıbsan bura? Yol ver düşüm, vuruşaq. Ya sənə
verən Allah, ya mənə.
Ərəb Reyhan dedi:
– Yox, Koroğlu! Bu da olmadı keçən səfərki. Mən indi səni sağsalamat
oradan düşürtsəm hamı mənə axmaq deyər.
Koroğlu dedi:
– Bəs fikrin nədi?
Ərəb Reyhan dedi:
– Fikrim odu ki, gərək özün təslim olasan, çıxıb orada qollarını
bağlayalar, sonra düşürdələr aşağıya.
Koroğlu dedi:
– Yaxşı, təsliməm. Çıx, bağla qollarımı.
Ərəb Reyhan dedi:
– Yox, mən yox. Mən oraya çıxmaram.
Koroğlu dedi:
– Yaxşı, buyursun, kim çıxır, çıxsın.
Ərəb Reyhan baxdı ki, bü doğrudan da axmaq fikirdi. Heç kəs
qorxudan oraya çıxmaz. Əmr elədi kamandarlar gəldilər. Koroğlu
baxdı ki, Ərəb Reyhan onu oxa basmaq istəyir. Dedi:
– Ayə, mən səni bir ağıllı adam bilirdim. Amma sən lap sarsaqsanmış.
Yaxşı, mən minarənin içinə girəndən sonra ox mənə nə eləyəcək?
Ərəb Reyhan gördü yox, bu da axmaq fikirdi, Koroğlu doğru deyir.
Dedi:
– Yaxşı, eybi yoxdu. Ox da atmarıq. Elə sən otur orada, biz də dayanaq
burada. Axırda acından, susuzundan ölərsən, leşinə sahib olarıq.
Koroğlu baxdı ki, bu çox pis tədbirdi. Əgər doğrudan belə eləsələr,
acından, suzundan öləcək. Getdi fikrə ki, nə eləsin. Çox götür-qoydan
sonra gördü ki, qorxutmaqdan başqa çarəsi yoxdu. Dedi:
– Yaxşı, sən məni o qədər axmaq hesab eləyirsən ki, mən təktənha
durub gələm buraya. Mənim adamım indi Çənlibelə çatıb. Çox
çəkməz ki, yeddi min yeddi yüz yetmiş yeddi dəli alar Qarsın üstünü.
Görüm onda nə eləyəcəksiz.
Bu sözdən paşa da, Ərəb Reyhan da düşdülər qorxuya. Paşa elə bil
yatmışdı, ayıldı. Çağırdı ki:
– Əyə, bir baxın görün o qarının oğlu haramzada haradadı? O heç
mənim gözümə dəymədi. Bəlkə elə onu göndərib xəbərə.
Düşdülər ora oğlan, bura oğlan, oğlan hayanda idi? Tapa bilmədilər
ki, tapa bilmədilər. Məsələ lap aydın oldu. Paşa tutdu Ərəb Reyhanın
yaxasından ki:
– Tez ol, nə eləyirsən, elə! Dəlilər şəhərə dolsa, daşı daş üstə qoymazlar.
Ərəb Reyhan əmr elədi, külüngçülər, qazmaçılar gəldilər, hökm
elədi ki, bu saat başlayın minarənin dibini qazımağa. Onda ya özü
qorxudan təslim olar, ya da ki, minarəylə bir yerdə yıxılıb ölər. O,
öləndən sonra dəlilərlə danışmaq asandı.
Külüngçülər başladılar minarənin dibini qazımağa. Koroğlu gördü
ki, yox, iş şuluxlaşdı. Fikirləşdi ki, eybi yoxdu. Qoy qazısınlar. Elə ki,
gördüm minarə doğrudan da yıxılır, düşüb duraram lap aşağıda, qapının
yanında. Görək ondan sonra kim peşiman olacaq. Əgər buradan
salamat çıxaram, mən bilərəm neyləyrəm.
Bəli, külüngçülər qazımaqda olsunlar, Koroğlu da gözləməkdə
eşit, indi sənə kimdən deyim, oğlandan.
Oğlan atı elə sürmüşdü ki, Çənlibelin ətəyinə çatanda, at yıxılıb
çatladı. Dəlilər pusqudan çıxıb, onu tutdular, birbaş Çənlibelə gətirdilər.
Dəli Həsən soruşdu:
– Kimsən? Haradan gəlirsən?
Oğlan bütün əhvalatı başdan-ayağa danışdı. Özü də başladı yalvarmağa
ki:
– Tez olun. Yoxsa Koroğlunu öldürərlər.
Dəlilər Nigar xanımdan soruşdular:
– Nigar xanım, söz sənindi. De görək, necə eləyək?
Nigar xanım dedi:
– Bu saat Çənlibeli başsız qoymaq olmaz. Mən deyirəm belə
eləyək. Dəli Həsən min dəli ilə öz yerində qalsın. Dəmirçioğlu da min
dəli ilə öz yerində. Qalan dəliləri Eyvaz götürüb Koroğlunun dalınca
getsin.
Ondan üzün Dəli Həsənə tutub soruşdu:
– Sən nə deyirsən?
Dəli Həsən də, Dəmirçioğlu da, Eyvaz da hamısı Nigar xanımın
fikrini bəyəndi. O saat dəlilər atlandı. Bizim oğlana da bir at verdilər,
mindi, düşdü qabağa. De sürhasür, sürhasür, gəlib yetişdilər Qarsın
ətrafına. Eyvaz dedi:
– Biz əgər belə şəhərə girsək, Koroğluya xətər yetirərlər.
Hökm elədi, dəlilərdən yeddi yüz nəfəri ayrıldı. Hər yüzü verdi bir
dəstəbaşıya. Yüz nəfər də özü götürdü. Qalan dəlilərə tapşırdı ki, şəhəri
mühasirəyə alıb gözləsinlər. Dava qızışanda hər tərəfdən dolsunlar.
Yeddi yüz dəli, altı dəstəbaşı, bir də oğlan dördəmə, siyirməqılınc
atları sürdülər şəhərə. Keşikçiləri qoymadılar ki, nəfəs alsınlar. Keçib
girdilər şəhərin içinə. Hər dəstə başladı bir küçə ilə getməyə. Eyvaz
özü də oğlanı götürüb, yüz nəfər dəli ilə düşdü küçələrin birinə. Bu
küçə hansı küçə ola, hansı küçə ola, haman o küçə ola ki, Koroğlu gedib
Hürü xanıma rast gəlmişdi. Elə bir az at sürmüşdülər ki, Hürü xanımın
imarəti göründü. Oğlan baxdı ki, Hürü xanım durub pəncərədə yola
baxır. Tez ata bir taziyanə çəkib özünü yetirdi onun bərabərinə ki:
– Hürü xanım, muştuluğumu ver! Xan Eyvazın özünü dəlilərlə
gətirmişəm. Bu saat Ərəb Reyhana bir toy tutsunlar ki...
Hürü xanım belə baxanda gördü budu, siyirməqılınc bir dəstə atlı
gəlir ki, hərəsi min cana dəyər. Amma qabaqlarında bir oğlan gəlir, bir
oğlan gəlir ki, elə bil on dörd gecəlik aydı. Bildi ki, bu xan Eyvazdı,
Hürü xanım Eyvazın tərifini çox eşitmişdi. Amma özünü heç
görməmişdi. Baxdı ki, vallah, bu bir oğlandı, bir oğlandı Yusif-zad
nədi bunun yanında. Bir ürəkdən min ürəyə vuruldu Eyvaza. Qara
saçlardan üç tel ayırıb, basdı turunc məmələrin üstünə. Dedi:
De, sən handa, bura handa,
Adı bəlli xan Eyvazım?!
Misri qılınc durmaz qında,
Adı bəlli xan Eyvazım!
Coşar dəli könül, coşar,
Coşuban həddindən aşar,
Xan tərpənər, qoşun qaçar,
Adı bəlli xan Eyvazım!
Bəlkə gəlmisən sorağa,
Daşın atılar irağa,
Hürü aparsın otağa,
Adı bəlli xan Eyvazım!
Söz tamama yetişdi. Aldı Eyvaz onun cavabında dedi:
Uzaq ellərdən gəlmişəm,
Dindirmə, məni dindirmə!
Yarı mənzildə qalmışam,
Dindirmə, məni dindirmə!
Mən bülbüləm, gülüm alam,
O dərddən saralıb, solam,
Bir ağası itmiş qulam,
Dindirmə, məni dindirmə!
Seçərəm sultanı, xanı,
Axıdaram qızıl qanı,
Eyvaz, qoç Koroğlu hanı?
Dindirmə, məni dindirmə!
İndi eşit Koroğludan. Külüngçülər minarənin dibini o qədər qazmışdırlar
ki, minarə az qalırdı yıxılsın. Koroğlu işi belə görüb, düşüb
lap aşağıda kəsmişdi minarənin qapısını. Elə bu dəmdə bir də qulağına
bir səs gəldi. Diqqətlə qulaq verib gördü oxuyan Eyvazdı. Hər şey
yaddan çıxdı. Nə qorxu qaldı, nə hürkü. Dik çıxdı minarənin başına.
Sevindiyindən bir dəli nərə çəkib dedi:
Şükür olsun bir Allaha,
Bu gələn Eyvaz səsidi.
Məni yadına salıbdı,
Bu gələn Eyvaz səsidi.
Girər meydana xan kimi,
Dolar gözləri qan kimi,
Bir alıcı tərlan kimi,
Bu gələn Eyvaz səsidi.
İndi bağladar qolunu,
Qırar sağını, solunu,
Yada salıb Koroğlunu,
Bu gələn Eyvaz səsidi.
Koroğlu hələ sözünü tamam eləməmişdi ki, şəhərdə vurhavur
qopdu. Ərəb Reyhan belə baxanda gördü vallah, budu, bir dəstə siyirməqılınc
atlı elə gəlir, elə gəlir ki, elə bil bir dəstə tərlandı ördəyə,
qaza gəlir. Tez keçdi meydanın bu biri tərəfinə ki, qoşun böyüklərini
çağırsın. Baxdı ki, bir belə dəstə də bu tərəfdən gəlir. Belə dönəndə
gördü budu, bir dəstə atlı da bu biri küçədə, olar bir üç yüz-dörd yüz
əskəri qatıb qabağına qarqa-quzğun kimi qova-qova gətirir. Ərəb
Reyhan özünü itirdi. Bilmədi nə eləsin. Elə bu dəmdə Qars paşasının
qoşun böyüyü özünü yetirdi ki:
– Nə durubsunuz? Dəlilər şəhərə ətdən divar çəkiblər. Başınızın
çarəsini eləyin.
Ərəb Reyhan dedi:
– Görürəm. Qoy gəlsinlər. Sən qoşunu hazır saxla! Elə ki, onlar
gəlib buraya doldular, sən dallarını kəs!
Qoşun böyüyü dedi:
– Nə dallarını kəs? Bunlar nədi ki? Beş-altı min dəli şəhərin
ətrafını tutub. Bunlar elçilərdi belə gəlirlər.
Ərəb Reyhan baxdı ki, bir su içim saatda dəlilər meydanın ətrafını
aldılar.
Bu dəmdə bir dəli nərə səsi gəldi. Ərəb Reyhan döndü ki, budu bir
dəstə gəlir, qabaqlarında da Eyvaz.
Eyvaz Ərəb Reyhanı görcək tanıdı. Dedi:
– Ya budu ki, bu saat Koroğlunu ver, ya budu ki, bir hay vurub
şəhərin torpağını torba ilə daşıtdıracağam.
Ərəb Reyhan da igid adam idi. Yeridi qabağa dedi:
– Eyvaz, Koroğlu bax, odu minarədə.
Eyvaz belə baxanda Koroğlunu gördü. Ərəb Reyhan dedi:
– İndi bura bax!
Bunu deyib Ərəb Reyhan minarənin dibinə işarə elədi. Eyvaz baxdı
ki, minarə elə handa-handadı yıxılsın. İki yüzəcən külünglü adam da
hazır dayanıb əmr gözləyir. Ərəb Reyhan dedi:
– Koroğlu mənim əlimdədi. Bircə dəfə işarə eləsəm minarə
gedəcək. İndi sən gəlmisən onu qurtarmağa. Yaxşısı, budu ki, nə sənin
qoşunun qırılsın, nə də mənim. Gəl bu meydanda ikimiz vuruşaq, sən
məni öldürdün, Koroğlu da sənin, hər şey də sənin. Nə eləyərsən
özün bilərsən, yox, mən səni öldürdüm, genə də nə eləyərəm özüm
bilərəm.
Eyvaz bir Ərəb Reyhana baxdı, bir dönüb Koroğluya baxdı, bir də
belə dönəndə baxdı ki, Hürü xanım gəlib meydanın bir tərəfində
dayanıb bunlara baxır. Elə bil dünya-aləm Eyvazın başına fırlandı. Bir
dəli nərə çəkib meydanı dolanmağa başladı. Koroğlu da minarədən
baxırdı. Gördü yox, deyəsən Eyvaz vuruşmaq istəyir. Koroğlu Ərəb
Reyhanın gücünə bələd idi. Bilidi ki, Eyvaz onun öhdəsindən gələ
bilməyəcək. Odu ki, qışqırıb dedi:
– Eyvaz, məbada meydana girəsən. Əgər igiddi, qoy mənnən
vuruşsun.
Gördü yox, Eyvaz heç eşitmir. Dedi:
– Ayə, minarənin yıxılacağından mənə ziyan yoxdu. Qorxma, qoy
uçursunlar.
Eyvaz hara, söz eşitmək hara? Elə idi, elə idi ki, dönmüşdü bir
aslan balasına, zəncir gəmirirdi. Bir dəfə meydanı gərdiş eləyib üzünü
tutdu Ərəb Reyhana. Dedi:
Mərdsən, gəl meydana, paşa!
Savaşaq indi sənnən mən.
Gör gücümü, eylə haşa,
Savaşaq indi sənnən mən.
Götürrəm əlimə nizə,
Mərdlər əhsən desin bizə,
Duraq meydanda üz-üzə,
Savaşaq indi sənnən mən.
Demə mənə bu hədyanın,
Yəqin bil ki, allam canın,
Qılıncla tökərəm qanın,
Savaşaq indi sənnən mən.
Gərək dost, düşmanın seçəm,
Çətin olar qorxam qaçam,
İstərəm ki, meydan açam,
Savaşaq indi sənnən mən.
Mən Eyvazam, durmuşam mərd,
Yaman ürəyə ollam dərd,
İgidsənsə ol meydangərd,
Savaşaq indi sənnən mən.
Eyvaz sözünü tamam eləyib atı vurdu, Ərəb Reyhan da öz atını
cövlana gətirdi. Koroğlu gördü day ayrı əlac yoxdu, bir dəli nərə çəkib
dedi:
Eyvazım minəndə Dürat belinə,
Gərək göydə quşlar qanad saxlasın,
Dava günü hər kim düşsə əlinə,
Qabağında diz çökübən ağlasın.
Şığıyıb düşmana qəddini bükər,
Girəndə şəhərə bürc-barı sökər,
Paşalar başında acı turp əkər,
İgid gərək zərbəsini haxlasın.
Mərd böyüyüb mərd ağası, mərd xanı,
Tutacaq şöhrəti cümlə-cahanı,
Gəzəcək Misiri, Şamı, Osmanı,
İgid gərək qabağında tablasın.
Qərəz, Ərəb Reyhanla Eyvaz başladılar davaya. Şeşpərdən, gürzdən
murad hasil olmadı, əl elədilər qılınca. Qılınclar sındı, töküldü, əl
elədilər nizəyə, nizədən də kar çıxmayanda atdan düşüb başladılar
küştüyə. İlan kimi sarmaşdılar bir-birinə. Kotan kimi başladılar meydanın
torpağını sökməyə. Eyvaz cavan, bərkə-boşa düşməmiş adam,
Ərəb Reyhan min ilin pəhləvanı. Day, o necə deyərlər, pəhlivanlıq
elminin bir dəlmə-deşiyi yox idi ki, Ərəb Reyhan oraya baş vurmamış
ola. Neçə-neçə adlı pəhlivanlar basmışdı. O necə deyərlər, ad çıxartmışdı.
Girələyib Eyvazın çiyin damarlarını saldı cənginə. Eyvazın
gözləri başladı qaralmağa. Elə bil ki, dünya, aləm durdu başına hərlənməyə.
Koroğlu baxdı ki, Eyvaz gedir. Ürəyi tablamadı. Elə bir nərə
çəkdi ki, dağ-daş titrədi, dedi:
Canım Eyvaz, gözüm Eyvaz,
Bir bəri dön, bax bu yana!
Amandı qoç dəlilərim
Qoyma dönsün qəlbi qana!
Ondan üzünü meydanda duran Hürü xanıma tərəf tutub dedi:
Dayanıbdı o, xan kimi,
Baxır sənə sultan kimi,
Qalx, alıcı tərlan kimi
Təzədən gir bu meydana!
Qılıncın ağzı zağlıdı,
Dostunun yolu bağlıdı,
Koroğlu qəlbi dağlıdı,
Qoyma batsın çən-dumana!
Elə bil ki, Koroğlunun sözlərindən Eyvaza qüvvət gəldi. Bir güc
verib Ərəb Reyhanın əlindən qurtardı. Dəlilərin əhsən səsi göyə ucaldı.
Eyvaz bir dəfə meydanı hərlənib dedi:
Koroğlu buyurub buyruğu,
Gərək mən sənin, mən sənin.
Çəkib qopardam boynunu
Gərək mən sənin, mən sənin.
Bir ac qurdam, gəldim bura,
Əyri qılınc boynun vura,
Gözaltını alam sora
Gərək mən sənin, mən sənin.
Eyvazam, gərək yetirəm,
Hürüyə qulluq bitirəm,
Adın dünyadan itirəm
Gərək mən sənin, mən sənin.
Sözünü qurtarıb qızmış nər kimi özünü atdı Ərəb Reyhanın üstünə.
Elə birinci həmlədə Ərəb Reyhanı vurub sərdi yerə. Day aman verməyib
düşdü üstünə. Bu dəfə də Eyvaz Ərəb Reyhanın çiyin damarlarını
keçirtdi barmaqlarına. Ərəb Reyhanın ağzı başladı köpüklənməyə,
Koroğlu işi belə görəndə dedi:
Yaxşı yerdə axşamladın,
Ərəb oğlu, Ərəb oğlu.
Boynuna kəfən doladın,
Ərəb oğlu, Ərəb oğlu.
Döyül bir də bac verəsi,
İndi alar can kirəsi,
Sənsən yer-yurdun birəsi,
Ərəb oğlu, Ərəb oğlu.
Tanı Koroğlu soyunu,
Gör cida təki boyunu,
Açdı başına oyunu,
Ərəb oğlu, Ərəb oğlu!
Eyvaz birdən Ərəb Reyhanın çiyinlərini buraxıb yapışdı bel kəmərindən.
Bir “ya mədəd!” – deyib dik qaldırdı göyə, vurub yerə, çökdü
sinəsinə.
Meydan qarışdı bir-birinə. “Əhsən, əhsən!” səsindən qulaq tutuldu.
Koroğlu minarədən üzün Ərəb Reyhana tutub dedi:
Uca dağların başında
Duman olu, çiskin olu.
Qar yağıban girdə bağlar
Acı yellər əskin olu.
Bir igidin zatı olsa,
Qolunun qüvvəti olsa,
Meydan görmüş atı olsa,
Zülfüqarı kəskin olu.
İgidə yoldaş olmasa,
Bir qoşuna baş olmasa,
Hu deyib savaş olmasa,
Ağır leşkər basqın olu.
Alıcı quşlar əllərdə
Ovlağı olar göllərdə,
Qərib igid, yad ellərdə
Dinə bilməz, miskin olu.
Ögünmə quzum, ögünmə,
Daşlar alıban dökünmə,
Hu deyib meydana girmə,
Əl var əldən üstün olu.
Bunu deyib, Koroğlu işarə elədi. Eyvaz xəncəri çəkib dayadı Ərəb
Reyhanın boğazına. Onda döndü Koroğluya tərəf ki, görsün onun fikri
nədi. Koroğlu dedi:
– Eyvaz, mən bir dəfə onu mərdliklə basıb, mərdliklə də buraxmışdım.
Amma o bunun əvəzində mənə namərdlik elədi. Namərdi də
gərək bu dünyada yaşamasın.
Eyvaza elə bu söz bəs idi. Bayaq ha xəncəri çəkib, başı leşdən elədi,
leşi başdan.
O saat dəlilər minarənin qapısını açdılar. Koroğlu çıxdı bayıra.
Ərəb Reyhanın qoşunu sərkərdələrini ölmüş görüb təslim oldular.
Dəlilər hamısı doldular şəhərə.
Paşanı nə qədər axtardılar, tapa bilmədilər. O necə deyərlər, oldu
bir parça yağlı əppək, çəkildi göyə. Koroğlu dedi:
– Eybi yoxdu. Bu da bir cür igidlikdi. Bu cür adamların igidliyi
ondu. Doqquzu qaçmaqdı, biri heç gözə görünməmək. Day axtarmayın!
Qərəz, dəlilər atları mindilər. Hamı hazırlandı. Koroğlu hay vurdu
ki, yola düşsünlər. Dəstə hərəkətə gəldi. Koroğlu baxdı ki, Eyvaz hələ
heç ata minməyib, heç deyəsən minmək fikrində də deyil. Soruşdu ki:
– Eyvaz, nə gözləyirsən? Niyə minmirsən?
Eyvaz cavab vermədi. Koroğlu bir də soruşdu. Eyvaz yenə də
cavab vermədi. Koroğlu üçüncü dəfə soruşanda Eyvaz sazı götürdü.
Gözlərini dolandırıb bir dəfə ətrafa baxdı, dedi:
Uca dağların başında,
Ala-dəmgil qar görünür.
Mənim bu dəli könlümə
Bir alagöz yar görünür.
Göründü dostumun kəndi,
Əməydim ləbindən qəndi,
Açıldı köksünün bəndi,
Qoynunda cüt nar görünür.
Koroğlu dönüb Eyvazın baxdığı tərəfə baxanda nə gördü? Gördü
Hürü xanım qulaş saçları töküb gərdəninə, boynunu qoyub çiyninə, elə
baxır, elə baxır ki, elə bil bir dənə yaralı ceyrandı. Koroğlu məsələni
başa düşdü. Elə bu fikirdə idi ki, nə eləsin.
Eyvaz aldı sözün o biri xanəsini, dedi:
Mən Eyvazam, dözəmmərəm,
Al geyinib bəzənmərəm,
Çənlibeldə gəzənmərəm,
Dünya mənə dar görünür.
Məsələ Koroğlu üçün aydın oldu. Day fikirləşməyə yer qalmadı.
Ata bir qırmanc vurdu, Hürünün yanına çatanda əlini uzadıb dik götürdü,
qoydu tərkinə, düzəldi yola. Eyvaz da qalxıb atı mindi, düşdü Koroğlunun
dalına.
Qərəz, dəstə şəhərdən çıxıb Çənlibelə tərəf yola düzəldi. Bir az getmişdilər,
bir də baxdılar ki, oğlan, tərkində də bir nəfər gedir. Koroğlu
çatıb soruşdu:
– Dostum, sən hara?
Oğlan dedi:
– Çənlibelə. Day bundan sonra mən Qarsda duruş gətirə bilmərəm.
Koroğlu dedi:
– Bəs o tərkindəki kimdi?
Oğlan dedi:
– Anamdı. Elə yerli-dibli birdəfəlik köçürəm.
Bəli, orda uzun-uzun yol ilə, burda müxtəsər dil ilə, dəstə gəlib
Çənlibelə çatdı.
Day pişvaz, nə pişvaz. Görüş, nə görüş... Koroğlu hökm elədi Hürü
xanımın ayağının altında yeddi yüz yetmiş yeddi qurban kəsdilər.
Koroğlu dedi:
– Gərək Eyvaza elə bir toy eləyəm ki, ruzigarın közü belə toy görməmiş
ola.
Dəlilər dedi:
– Koroğlu, indi toy vaxtı deyil.
Koroğlu dedi:
– Elə əsl toy vaxtı indidi. Hasan paşa istəyirdi ki, Bolu bəyin, bir
də Ərəb Reyhanın əli ilə iş düzəltsin. Bolu bəyi darmadağın eləyib,
nişanlısı Dünya xanımı gətirmişəm. Ərəb Reyhanı da cəhənnəmə vasil
eləyib, Hürü xanımı gətirmişəm. İnşallah Toqatı da dağıdıb Hasan
paşanın özünü Çənlibelə gətirəcəyəm.
Məclis quruldu, toy başlandı. Koroğlu baxdı ki, Eyvaz məclisdə
yoxdu. Soruşdu:
– Hanı Eyvaz?
Dəli Həsən dedi:
– Axır adət var. Sən onun atasısan. Sən rüsxət verməsən, o gəlməz.
Koroğlu sazı basdı döşünə, dedi:
Çağırın Eyvazı, gəlsin məclisə,
Verin şirin badə, cana nuş olsun!
Qurun nərtaxtanı, gəlin oynayaq,
Atın ağ zərləri şeşi beş olsun!
Bir xələt biçərəm Eyvaz boyundan,
İncimərəm xasiyyəti-xoyundan,
Kəsin tunculardan, qırın qoyundan,
Yeyin dəlilərim, keyflər xoş olsun!
Uca dağlar başın almasın duman,
Koroğlu könlünə gəlməsin güman,
Verrəm o igidə beş yüz min tümən,
Qançırqada gələn qanlı baş olsun!
Dəli Həsən ilə Dəmirçioğlu Eyvazı gətirdilər məclisə, Koroğlu bir
Eyvaza baxdı, boy-buxununa, şəsti-bəstinə nəzər saldı. Paltar, geyim,
yaraq-yasaq, durna teli də başında.
Koroğlunun ürəyi atlandı. Sazı basdı döşünə, dedi:
Geyinib əlvan sərasər,
Yaşıl üstdən allar Eyvaz.
Qanlı qəmzən gündə eylər
Hay demədən qanlar, Eyvaz!
Hüsnün aydan aldı bacı,
Gün üstə qoydu xəracı,
Şəkər təlxdi, nabat acı,
Ləblərindi ballar, Eyvaz!
Koroğluyam, mən də varam,
Olmaz qənimə yalvaram,
Caharguşə cümlə alam,
Sənə qurban mallar, Eyvaz!
Söz tamama yetdi. Koroğlu Eyvaza yer göstərdi. Elə bu dəmdə xəbər
gəldi ki, Nigar xanım izn istəyir, Hürü xanımı məclisə gətirsin.
Koroğlu izn verdi. Xanımlar Hürü xanımı gətirdilər məclisə, Koroğlu
baxdı ki, Hürü xanım heç Eyvazdan geri qalan deyil. Nigar xanım Hürünü
bir geyindirib, kecindirmişdi, bir ziynət vermişdi ki, gəl görəsən.
Hürü xanım Koroğlunu görəndə utandı, gəlinlik tellərini yığışdırdı.
Koroğlu ayağa durub, sazı götürdü, özü dövran açıb məclisə girdi, dedi:
Hürü, Allahı sevirsən,
Qoy tökülsün şux tellərin!
Gəl saxlama dal gərdəndə,
Qoy tökülsün şux tellərin!
Sən bir yaşılbaş sonasan,
Baissən min bir qana sən.
Nə ola sözüm anasan,
Qoy tökülsün şux tellərin!
Koroğlunun dirliyilə,
Dəlilərin birliyilə,
Xan Eyvazın ərliyilə,
Qoy tökülsün şux tellərin!
Deyirlər ki, Eyvazın toyu düz qırx gün, qırx gecə çəkdi. Həsən paşa
Ərəb Reyhanın qırxını verən gün, Eyvaz da Hürü xanımla murad verib,
murad aldı.
davamı
