əvvəli
Bəli, əzizlərim, sizə hardan xavar verəjəm, Ağcaquzudan.
O vaxt kı Əsmər qarı Ağcaquzuyu Hasan paşıya təhvil verdi, həmən günnən körpöyü dayalara tafşırdılar.
Dayalar ədəf-ərkannan buna qulluq eliyir, təmizdiyinə, yiməyinə, içməyinə fikir verer, nejə lazımdı.
Bir söznən, xidmətində durordular. Vaxt gəldi, vədə yetişdi, camahatın uşağı aynan, ilnən böyüyəndə Ağcaquzu sahatnan, günnən,həfteynən böyüyürdü.
Uşax gəlif yeddi yaşına çatmışdı, əmbə on beş, on altı yaşdılardan
seçilmerdi. Hasan paşa uşağın belə böyüməsinnən çox xoşhal olmuşdu.
Gejə-gündüz gözünü onun üstünnən çəkmerdi. Neçə müəllim
tutmuşdu, onun savadını artırerdı, neçə müəllimi Ağcaquzuya qılınc
oynatmax, at çapbax, güləş tutmax, suda üzmək, oddan tullanmax
dərsdəri vererdilər. Bu elə bir uşağıydı ki, zehni Aflatun kimi kəserdi,
ağlı-kamalı, qəddi-qaməti bir özgə alamiydi. At çapanda atın belində
min bir fənd iştədər, qılınc oynadanda qılıncınnan qığılcım çaxar,
küşdü tutanda pəhlivanlarnan dizini yerə gətirər, kotan əkdirərdi
onnara. Belə bir oğlanıydı Ağcaquzu.
Ağcaquzu gəlif on beş yaşına yetişmişdi. Səsinin dəyişən, üzünün
bozaran vaxtıydı. Bir gün mədrəsədən dərsdən gələn vaxt, qızdar
mədrəsəsinin qavağınnan keçəndə gözü ala gözlü, qələm qaşdı, uzun
saşdı bir qıza sataşdı. Bir neçə gün bu qızın dərdinnən divanə kimi
gəzdi. Nəsə hərriyif-fırrıyıf bir xəlvət yerdə qızın qarşısını kəsdi.
Ürəyinin döyüntüsünü ona bildirdi.
Qız dedi:
– Ağcaquzu, mən sənin əmin Cəfər paşanın qızı Pərzad xanımam.
Sən heç qəm eləmə, əmi qızıynan, əmoğlunun kəbini göydə kəsilif.
Arxayın ola bilərsən ki, mən səninəm. Əmbə bir məsləhət eləmək
istiyirəm sana. Eşitmişəm sən hər bir elmnən savadın, bacarığın var,
igidliyini, pəhlivanlığını da hamı söylüyür. Bircə çatışmayan cəhətin
odu ku, çadukarrığı bilmersən. Adam gərək hər şeydən xavardar olsun,
bir də gördün o da lazım oldu, nə bilmək olar?!
Ağcaquzu dedi:
– Əmi qızı, cadukarrıx nə olan şeydi ki, onu belə tərifliyirsən?
Pərzad dedi:
– Əmoğlu, mənim elmim ondadı ki, mən cadının gücüynən çöpü
qələmə, siçanı toyuğa, adamı tülküyə, qızı göyərçinə çöyürə bilerəm.
İstiyirəm, sən də belə şeyləri öyrənəsən.
Qızın dedikləri Ağcaquzuya çox xoş gəldi, dedi:
– Əmi qızı, bə mənə buları kim öyrədə bilər?
Pərzad dedi:
– Mənim mollam belə şeylərdə çox mahirdi, əmimə de, səni ona
tafşırsın, dalısınnan işin yoxdu.
Ağcaquzu Hasan paşanın hüzuruna gəldi, ədəfnan salam verdi.
Dedi:
– Bava, sənnən bir tavaqqım var, mümkünsə, məni də Pərzad
xanım oxuyan məktəbə göndər.
Bavası dedi:
– Əziz balam, mən səni elm örgənməyə, sərkərdə olmağa layıx
məktəbə qoymuşam, bu gün-sabah mən dünyadan köçənnən sonra
yerimdə sən qalajaxsan, bu boyda müəllimlər ki, sana dərs dedilər,
fənd öyrətdilər, olar sana bəs eləmədimi, gedif də cadugünnük örgənmək
istiyirsən?
Ağcaquzu dedi:
– Bava, Pərzad deyir ki, adam gərək hər şeydən agah olsun. Mən
də istiyirəm, hər şeyi bilim.
Hasan paşa irazılıx verdi, dedi:
– Məsləhət sənindi, mənim balam. Günü savaxdan gedərsən həmən
məktəbə.
Bəli, savax açıldı, üstünüzə xeyirri savaxlar açılsın, əzizdərim, Ağcaquzu
söyünə-söyünə gəlif Pərzadı tafdı, bavasının irazılığını bildirdi.
Pərzad da bu işə çox söyündü, həmən günnən Ağcaquzu cadukərrik
dərsi keçməyə başdadı.
Pərzad dərsdə Ağcaquzuya fikir vererdi, baxıf gördü kün, bu heç
cadukərriyə mayna qoymor (fikir vermer), fikri-zikri at çapbaxda,
qılınc oynatmaxdadı.
Bir gün Pərzad Ağcaquzuya üz tutdu, dedi:
– Ağcaquzu, mən səni özümnən çox istiyirəm, həyatda sənnən
yaxınım yoxdu. Görerəm ki, sən bu cadukarrığa heç ürəknən girişmersən.
Ağcaquzu dedi:
– Yox, Pərzad, əmi qızı, səhvin var.
Pərzad dedi:
– Onda gəl öyrəndiklərimizi sınaxdan çıxartmaqdan ötəri atdarımızı
minək, şəhərdən çıxaq.
Ağcaquzu dedi:
– Çıxax, sən deyən olsun!
Atdandılar, şəhərdən çıxıf bir meşənin ortasına çatdılar, göyənək,
mənzərəli bir guşədə atdan tüşdülər. Bu arada Pərzad bir dua oxuyuf,
alaqanat bir quşa döndü, uçdu getdi, qondu bir ağacın başına.
Həmən sehirdən birini də Ağcaquzu oxudu, bu da uçuf qondu onun
yanına. Qız ağacdan enif, bu dəfə bir ayrı livasa tüşdü.
Ağcaquzu da eynən həmən livasa tüşdü. Pərzad bu dəfə doyşan
livasına tüşdü. Ağcaquzu bir qurd oluf doyşanın qavağını kəsdi. Pərzad
bir sehr oxudu, pələng livasına girdi. Bu yerdə Ağcaquzu əciz qaldı.
Pərzad baxdı, gördü kü, Ağcaquzu onnan bajarmadı, dedi:
– Əmoğlu, mənim cadukarrığım sənnən üstün oldu. Bu günnən
sora sənnən mənimki tutmaz. Mən bu günnən uluyuf vəhşilərə qoşuloram.
Əgər məni öz sehrinnən əvvəlki halıma gətirə bilsən, səninəm,
yox, bajarmasan məni də görmüyəjəssən.
Pərzad bunu deyif, uluya-uluya heyvannara qoşuluf gözdən itdi.
Ağcaquzu kor-peşman şəhərə qayıtdı. Öz saraylarına çatar-çatmaz
əmisi Cəfər paşa onnan Pərzad xanımı xavar aldı.
Ağcaquzu başına gələn əhvalatı nejə kin biz demişdik, eləjə də
əmisinə nağıl elədi.
Cəfər paşa iki əlli başına döydü kün, “qız əlimnən getdi”.
Cəfər paşa çox götür-qoy elədi ki, bu qızı kim qaytarsın, kim adam
livasına salsın. Bu yannan da xavar çıxdı kı, bəs deməzsənmi, uşaxlara
cadıkün dərsi öyrədən molla da dünyəsini dəyişif. Başqa yerlərdə də
belə caduynan məşğul olan yoxuydu.
Ağcaquzu bu işdən çox məyus oldu, başını götürüf eyvanın xəlvət
bir guşəsində yuxuya getdi. Yuxuda baxıf gördü kü, kimsə bunu
oyadır. Gözünü açanda gördü alçax boylu, enni kürəhli, nurani bir
adamdı kı, vallahi gözünnən, üzünnən nur qalxır. Ağcaquzu başını
yuxarı qaldırdı, bu nurru sifətə baxdı. Kişi dedi:
– Salamməleyküm, oğul! Oğul, sən nə fikirnən yatmışdın?
Ağcaquzu dedi:
– Bava, Pərzad xanımın fikrinnən yatmışdım ki, bizi niyə bu günə
qoydu?!
– Oğul, onu bil, yazıya pozu yoxdu, ilahi nə yazıf, onu görməliyik.
Ona görə də, al bu piyaləni nuş elə.
Ağcaquzu piyaleyi aldı, nuş elədi.
– Oğul, mən bu sağ əlimi sənin kürəyinə çəkif, qırx günnüyünə öz
qüvvəmi sana vererəm. Qırx gün sənin güjünə Allahdan başqa heç kəs
üstün gəlif, səni yenə bilməz. Bu qırx gün ərzində gedif qoç Koroğluyu
taparsan, o Koroğludan başqa sənin Pərzad xanımını sana çatdıran
olmuyajax. İnşallah, murazına çatarsan, – deyif, həmən adam gözdən
itdi.
Ağcaquzu atasının hüzuruna gəldi, dedi:
– Mehriban ata, mana ixtiyar ver, gedem Pərzad xanımı axtarıf,
tapem.
Hasan paşa dedi:
– Oğul, sən onu tapıf gətirə bilməzsən, çünkü o tilsimdədi, sənin
də o tilsimə güjün çatmaz.
Ağcaquzu dedi:
– O kun icaza vermersən, onda mənnən sana oğul oldu yoxdu. Mən
bu günnən getdim Pərzad xanımı axtarmağa.
Ata dedi:
– Oğul, bil kin, mən sana ixtiyar vermerəm.
Ağcaquzu dedi:
– Mehriban ata, sənin sərvətinnən mənim payıma nə tüşərsə
verginən, özümnən aparıf gedem, pulnan da, qızılnan da olsa, mən onu
alıf-tapıf gətirəjəm.
Atası dedi:
– Yox!
Ağcaquzu gənə də sözünnən dönmədi.
Axırda Hasan paşa baxdı gördü, bu, inadınnan dönəsi şey döylü –
irazılıx verdi. Xəznədarı yanına çağırdı. Yeddi dəvə yükü var-dövlət,
qızıl, gümüş dolduruf, Ağcaquzuyu yola saldılar.
Ağcaquzu İstanbuldan üz tutdu Koroğlu deyən soraxlaşmağa. Orda
Koroğlu, burda Koroğlu, bunu salpadılar Çənlibelə. Ağcaquzu üz
qoydu Çənlibelə.
Ağcaquzu yol gəlməkdə olsun, sizə deyem qoç Koroğludan. Koroğlunun
haylı-haraylı vaxtıydı. Dəliləri hamısı başında cəmiydi. Ağalardan,
paşalardan, bəzirganlardan, dəfələrnən Hasan paşanın, Cəfər
paşanın özünnən baci-xarac almışdı, Çənlibelə çəkilmişdi.
Günnərin bir günü Qoç Koroğlu Cəfər paşanın sərraf Zərgülaf
adında bir tacirini talan eliyif, onu qan içində Çənlibelə gətirif çıxartmışdı.
Niyar xanım atası Cəfər paşanın tacirini bu kökdə görüf, ürəyi
çox qubarrandı.
Dedi:
– A Koroğlu, bu mənim bavamın ən yaxşı taciridi. Sənin insafın
yoxuydumu, bunu bu günə salıfsan?! Varını-dövlətini alıfsan, özünü
niyə bu hala salıfsan?
Koroğlu dedi:
– Nejə yanı, mən iyidəm, qavağımnan iki dillənəni mən üç dəfə
yumruxnan vuraram.
Niyar dedi:
– Ay Koroğlu, özü türk olan, türkə bu divanı tutmaz, sən nə qansız
adamıymışsan?
Koroğlu dedi:
– Onun paşası mənim atamın gözdərini oyduruf, mən nə təhəri
onun tacirinnən hayıfımı almıyım?
Niyar xanım dedi:
– Atayın gözdərini Cəfər paşa çıxartdırıf, get hesavını da onnan
çək, güjün yazıx-yuzuxlara nə yaxşı çater? Allah hası Allahdı, bu
tacirin hayfını səndə qoysun. Səni ağam Əliyə tafşıreram, qoy sənin
hesavını o özü çəksin.
Koroğlu qımışdı, dedi:
– Bu güjü-qüvvəti mana Əli özü verif, özü də bilər, sən onun işinə
qarışma.
Niyar xanım dedi:
– Nə olar, bu mənim arzumdu, səni ona irast gələsən, sənin bir
dərsini versin.
Koroğlu Niyarnan bu söhbətdən sonra Ağqayıya səmt gəldi kin,
görsün yolda-izdə gəlif gedən varmı? Ağqayıya yaxınnaşanda gördü
kün, yolnan bir karvan gəler. Xeyli gözdədi, karvan laf yaxınnaşdı.
Koroğlu dedi:
– Bir gedem görəm bu, nə karvandı?
Qıratın ciloyunu yığışdırıf, alıcı quş kimi yəhərin üstünə sıçradı, ayaq
üzəngiyə, diz qavırğaya üz qoydu karvana tərəf. Gördü, karvanın qavağında
bir cavan oğlandı, enni kürəhli, uca boylu, gözəl-göyçək, elə
bilginən ağalığın hələ kalıdı, bığlarını həjəmət kürəsi kimi arxaya ötürüf.
Koroğlu dedi:
– Ay oğul, sən kimsən, hardan gəlersən?
– Əfəndim, mən çox uzaxdan gəlerəm. İstanbuldan gəlerəm.
– O kün, İstanbuldan gəlersən, zəhmət çək atdan en, kəcaveyi
yavaş-yavaş o gördüyün Çənlibelə qaldırginən.
– A kişi, nəyə görə kəcaveyi ora qaldırem, dədənə borcummu var?
Koroğlu bir dəli nərə çəkdi.
Ağcaquzu dedi:
– Əyə, uşax-zad ha qorxutmursan, nəyə bağırersan, bura bağırmax
yeridimi?
Koroğlu baxdı ki, oğlan çox çətin qayadı, dedi:
– Gəl əvvəl bunu bir saznan qandır.
Götürdü görək nə dedi:
İstanbuldan şikar düşdü əlimə,
Ver malını, qurtar canın, çəkil get!
Bulayaram səni qızıl qanına
Ver malını, qurtar canın çəkil get!
– Ay qardaş, sən buranın qoruxçususan, qoçususan, yoxsa nəyisən,
mən malımı sana niyə verif gederam? O ku söz dedin, sözünə cavaf
aleynan, gör mən nə derəm:
İki iyid bir-birinnən üzdəşir,
Baş getməmiş malım sana vermərəm!
Qılınc vurram, yaraların sızlaşır,
Baş getməmiş malım sana vermərəm!
Bu cavanın belə cavaf verməsi, Koroğlunun başınnan elə bil bir
qazan qaynar su tökdü. Öz-özünə dedi:
– Bu kimə cavaf qaytarer, bu kimnən danışer, bu, nə danışer, bu,
nə danışer?
Koroğlu hirsdəndi, bir oyan, bir bu yana baxdı, beyqafil zəhmnən
Ağcaquzunun başına bir topbuz endirdi. Ağcaquzu topbuzun qavağına
qalxan tutdu. Topbuz qalxana dəyən kimi toz duman dörd tərəfi
bürüdü. Toz yeri-göyü bürüyən kimi, Koroğlu dedi:
– Vay, bu cavanı nahax badbaxt elədim.
Toz aralanan kimi Koroğlu baxdı ki, oğlan dimdik qavağında
duruf. Koroğlu baxdı gördü bunun heç rəngi də qaçmıyıf, gözdər od
tutuf yaner, Koroğluyu heç adam yerinə də saymer. Oğlanın belə
təpəri Koroğluyu qorxuya saldı, dedi:
– Gəl buna çatdır ki, ay zalım oğlu, qavağındakı tək döylü, onun
dalında yeddi min yeddi yüz yetmiş yeddi dəli var. Odu ku, götürdü
sazını, görək nə dedi:
İndi dəlilərim gələr qurd kimi,
İki gözün birdən olar dörd kimi,
Başın gedər, leşin qalar yurd kimi,
Ver malını, qurtar canın, çəkil get!
Ağcaquzu gözdərinin altınnan baxıf gördü kü, qoruxcuyu yaman
qeyzə gətirif. Aldı dedi:
– A kişi, qulax as:
İgid gərək qürbət eldə atdana,
Qılınc vurram bu yer dönər bostana,
Yüz tülkü neyləyər bir ac asdana,
Baş getməmiş malım sənə vermərəm!
Koroğlu qeyzə gəldi, dedi:
– Əyə, bu nə daneşer, gəl buna qandır deynən, əyə, zalım oğlu,
mən Koroğluyam axı! Aldı görək Koroğlu nə dedi:
Koroğluyam, bu yerlərdə gəzərəm,
Uzaxdan, uzağa şikar süzərəm,
Dardıf bədəninnən başın üzərəm,
Ver malını, qurtar canın, çəkil get!
Ağcaquzu dedi:
– Əyə, bu səyaxlıyır deyəsən, Koroğlunun adından məni tora
salmaxdı fikri. Bunun qavağınnan qorxmaq kişilikdən döylü.
Aldı Ağcaquzu:
Ağcaquzuyam, hər yetənə enmərəm,
Müxənnətnən danışmaram, dinmərəm,
Mən heç səni ayax tozu sanmaram,
Baş getməmiş malım sana vermərəm,
Ağcaquzu elə ki dedi: “Mən heç səni ayax tozu sanmaram”, – bu
söz Koroğluya yaman əsər elədi, istədi qılınca, əmuda əl atsın. Sonra
əl saxladı, dedi, Allahın işini bilmək olmaz, deyəsən, burda nəsə var.
Əl saxladı. Dedi, qoy bunu bir yaxşı sınayım.
Dedi:
– Oğul, sən Koroğlu adı eşidifsənmi?
Ağcaquzu dedi:
– Eşitmişəm! Koroğlunun adını eşidəndə göydə mələklər səyrişir.
Koroğlu dedi:
– Oğul, o ku Koroğlu adı eşidifsən, bə niyə belə cavaf verersən?
Axı qarşında dayanan həmən Koroğlu mənəm.
Ağcaquzu dedi:
– Mən inanmeram sənin Koroğlu olmağına. Sən Koroğlu olmağını
nəynən sübut eliyə bilərsən?
Koroğlu dedi:
– O ki inanmersan, qulaq as, gör Koroğlu bavan sana nə der:
İki ləkə bir məclisə gələndə,
O məclisin halı pərişan olar.
İki iyid bir məclisə girəndə
Bəzənər otaxlar alışan olar.
... Odasına
Odun gəti odasına
Namərdin başı batsın,
Özü nədi, odası nə?!
Ağcaquzu dedi:
– Bəyim, bəyim, ləkə özünü bilirsən, iyit məni?! Çünkü sən yetirən
kimi, mənnən topbuz davasına gəldin, zorrux işlətdin. Sən özün
Koroğlu olduğunu deseydin, mən də sənin qarşında layaxsız sözdər
işdətməzdim.
Koroğlu dedi:
– Oğul, gör hələ bir nələr eşidəjəksən.
Aldı görək Koroğlu nə dedi:
Mərd iyidlər dolu badələr içər,
Dost yolunda şirin canından keçər,
Müxənnətlər dava günündə qaçar,
Kolların dalında pəhlivan olar.
... Təmiz ada
Dərya saxlar təmiz ada,
Yüz yerdən ləkə yaxsan,
Yaxılmaz təmiz ada.
Ağcaquzu dedi:
– Eyvallah, eyvallah, indi bildim, sən Koroğlusan. Deməli, sən
mərtikinnən bu karvanı mənim əlimnən alıf aparmax istiyirdin, başıma
da topbuz vurordun. Demerdinmi, bu, uşaxdı qorxar, büdüryər.
Koroğlu dedi:
– Qulax as, gör nə deyirəm.
Aldı Koroğlu:
Koroğluyam haşa çəkmərəm mərddən,
Müxənnət iş əysiy olmaz nəmərddən.
Bir keçi canını qurtarsa qurddan,
Baxar buynuzuna kərkadan olar.
... Arxa sarı
Bel götür arxa sarı
Mərd igiddən dost tut,
Özünə arxa sarı.
Söz tamama yetdi. Koroğlu dedi:
– Oğul, olma sən canını mənnən qurtarmış sayersan. Doğrudan,
mən Koroğluyam.
Ağcaquzu dedi:
– Sən Koroğlusansa, onda məni mənzilinə apar, əyər Koroğlu
olmağını tasdıq eləməsən, mən dəvənin üstünnən tüşən döyləm. Özü
də sənin kimi yüzü gələ, mana güj gələ bilməz, mənnən badi-xərac
ala bilməz.
Koroğlu dedi:
– Oğlu, görerəm, kiməsə sən arxeyinsan, onu hələ başa tüşə bilmerəm.
Sür karvanını arxamca gedək.
Ağcaquzu Koroğlunun arxasıncan Çənlibelə sarı qalxdılar. Çənlibelə
çatan kimi Niyar xanım həmeşəki kimi Koroğlunun qarşısına
çıxdı. Baxdı gördü, Koroğlu özünnən bir oğlan gətirer, ilahi, bu
cüssədə, bu gözəllikdə iyid bəlkə də heç Çənlibeldə də yoxdu. Elə bil
qüdrət qələminnən yaranıf zalım oğlu. Dəvənin üstündə ağayana
əyləşif, gözdər qayır-qayır qaynayır.
Niyar xanım Koroğluya baxıf dedi:
– Koroğlu, bu kimdi?
Koroğlu dedi:
– Sənin əmin oğludu, Hasan paşanın oğludu.
Niyar xanım dedi:
– Elə şey olmaz.
Koroğlu dedi:
– Özüdü ki, var. İndi tafşır tamam otaxlar bəzənsin, dəlilər hamısı
cəm olsun. Dəlilər tamam cəm oldular, yığıldılar.
Ağcaquzu gördü kü, bu doğrudan da Koroğludu. Dəvədən endi,
dedi:
– Ağa Koroğlu, bu yeddi dəvə yükü var-dövlət sənin, dəvələr
sənin, ancax mən vacif bir iş üçün sənin əyağına gəlmişəm.
Ağcaquzu Pərzad xanım haqqında olan söhbəti Koroğluya nəql
elədi. Koroğlu dedi:
– Oğul, qoy bu sirr qarnında qalsın, Niyar bilməsin, heç kəsə heç
şey demə. Mən indi dəlilərdən bir neçəsini çağırajam. Görək kim
mənnən gedər. Üç günün içərisində sənin Pərzadını gətirdim gətirdim,
gətirmədim mən Koroğluluğumu üstümnən götürəjəm.
Koroğlu götürdü görək dəliləri nejə çağırdı:
De, atdansın qoçaxlarım,
Başı cannan keçən gəlsin.
Eyvaz xana canım qurvan,
Mərd əlinnən içən gəlsin.
Eyvaz xan badeyi başına çəkif Koroğlunun arxasına addadı, dedi:
– Ağa Koroğlu, noluf, mən həmeşə sənnən var deyləmmi, elə söz
danışersan? Dəlilərin hamısının gözdəri açılıf, qulaxları şeşlədi; ayə,
görən burda nə var?
Onatan Koroğlu aldı görək nə dedi:
Livasın polad geyənnər,
Donnuğun mənnən yeyənnər,
Adına dəli deyənlər,
Şirin cana qıyan gəlsin
– deyəndə, Bəlli Əhmədnən, Halaypozan da Koroğluya tərəf addadı.
Götürdü Koroğlu görək nə dedi:
Gəzək dağları-daşdarı,
Sovluyax sər qılışdarı,
Koroğlunun qardaşdarı,
Yağı bağrı piçən gəlsin.
Xan Eyvaz, Bəlli Əhməd, Halaypozan – üçü də Koroğlunun arxasında
dayandılar. Dedilər:
– Koroğlu, nə olar-olsun, hara desən getməyə haxırıx.
Koroğlu dedi:
– Əziz dəlilərim, mən istəsəm əmr verrəm, bütün dəlilər arxamca
gələr. Əmbə bu əmr döylü, bu bir tilsim qırmaxdı. Ona da dörd nəfər
kifayət eliyər.
Koroğlu Niyara sarı dönüf dedi:
– Niyar xanım, mən gələnəcən Dəmirçioğlu, Dəli Həsən burda
başçı olar, bu mənnən gələn bu iyid də sərkərdə olar. O nə əmr versə,
onun əmrinə əməl eləyərsiniz.
Koroğlu bunnarı deyif, atdara suvar oldular. Dörd nəfər dəli yola
düşüf Ağqayıya çatanda, Eyvaz xan dedi:
– Ağa Koroğlu, başına qurvan olam, bir onca dayğalığına anam
Niyar xanıma sözüm var.
Koroğlu dedi:
– Oğul, buyur.
Eyvaz xan alıcı quş kimi atını çapıf gəldi dayandı Niyar xanımın
hüzurunda, dedi:
– Aneyi-mehriban, sən Koroğlunun ürəyinin təmizdiyinə baxma.
Nə qədər olmasa, Ağcaquzu düşman oğludu, onu gözdən qoyma, bizi
aldada bilər.
Niyar xanım dedi:
– Bala, bala, bu dərsi bavan Koroğlu mana gecə keçif. Arxeyınca
çıxın gedin, heç şeyin fikrini çəkmiyin.
Eyvaz xan Niyar xanımın bu sözünnən sonra bir qədər arxeyınnıx
tafdı. Çaparax gəlif Ağqayada yoldaşlarına çatdı. “Ya Allah” – deyif
yola düzəldilər. Az getdilər, çox getdilər, o dağa çatdılar kı, Ağcaquzu
o dağı salıx vermişdi. Pərzad xanım hası dağa çıxmışdı, asdannara
qarışıf hası səmtə getmişdi, gəlif həmən yerə çıxdılar. Dağın ətəyinnən
atdarı başdadılar dağ yuxarı sürməyə.
Sizə kimnən xəvər verem, Pərzad xanımnan. Pərzad xanım gördü
kü, dörd atdı gəler. Əmbə burya heç bəni insan əyağı dəymeyif. Dedi,
gəl bunnarı yoxlamaxdan ötrü, bəni-insan oluf-olmadıxlarını bilməkdən
ötrü bir iş aç. Oydu ku, bir sehr elədi. Dağın döşündə bir bağ-bostan
əmələ gəldi, gəl görəsən. Qarpız, yemiş, gül-çiçək gəl ki görəsən!
Koroğlu baxdı gördü kü, aya, bayax sıldırım olan qayaların yerində
qarpız-yemiş pitif, qımışdı, güldü, dedi:
– Bizə atılan oxa bax.
Bu vaxtı Eyvaz, Bəlli Əhməd atdan sıçraşdılar, cumdular bostana.
Hası qarpızı kəsdilər dümappağ, hası yemişi kəsdilər zəhrimar, zəkkum,
ağıza vurulası döylü.
Koroğlu dedi:
– Oğul, oğul, atdanın, siz bilin ki, biz buraya caduya tüşməyə
gəlməmişik, cadu pozmağa gəlmişik. Mənnən ayrı tüşmüyün, mənnən
ayrı tüşsəniz, özünüzü güdaza verərsiniz.
Bostanı yarıf keçən vaxtı Pərzad xanım başa tüşdü kü, bunnar insandılar,
bunun dalınnan gəlellər. Pərzad bir heyvətdi şir donuna girif,
qayanın üstündə oturdu. Koroğlu başa tüştü kü, həmən şir donunda
qayanın başında oturan Pərzad xanımdı. Çünkü heyvan olan yaraxlıyasaxlı
adamları görüf belə hərəkət eləməzdi. Belə məqamda vəhşi
heyvan ya gərək adama hüjum çəksin, ya da qorxuf qaçsın. Əmbə bu,
şəstnən sinəsini də bunlara tutuf tamaşa eliyirdi. Koroğlu gördü, heç
bir əlac yoxdu, nə oxnan atılasıdı, nə də tora salınasıdı. Qayanın başına
da kim çıxa bilər, özü də tilsimli qayadı, odu ku, götürdü gücü sazsözə
çatdı, görək nə dedi:
Uca dağların başında,
Mən bir asdana uğradım.
Yedim içdim, dövran sürdüm,
Bağa-bostana uğradım.
Pərzad xanım tez silkindi. Aslan livasınnan çıxdı. Elə bil Məleykə
kimi anırdan bəri boylandı. Bəri boylananda dağlar-daşdar bu
gözəlliyə afərin dedi. Bu vaxt Pərzad xanımın yaxasını yel qaldırdı,
nar məmələr göründü. Məmələr görünəndə Koroğlu dedi:
– Əyə, bu zalım qızı nə qayırdığıdı.
Götürdü görək nə dedi:
Bəridən gəl, gözəl, bəridən,
Ürəyimin yağın əridən,
Silkindi, çıxdı dəridən
Məməli məstana uğradım.
Bu söz Pərzad xanımın xoşuna gəlmədi. Dedi:
– Əyə, ağlına gələni söyləmə.
Koroğlu dedi:
– Mənim ağlım başımdadı, sən ağlını başına yığ, üst-başına fikir ver.
Pərzad xanım əyilif yaxasına baxanda gördü, düz deyir, əynindəki
paltarın yaxası təmiz açıxdı. Tez səhvini başa tüştü, xəjələtinnən ayrı
livaya keçdi. Koroğlu götürdü sözün davamını, görək nə dedi:
Koroğlunun vardı adı,
Hey gəlir dadı-fəryadı,
Görməmişəm böylə cadı,
Firəngistana uğradım.
Koroğlu gördü kü, Pərzad xanım livasını dəyişdi, ancax anırdan
bəri bunnara yaxın gəldi.
Qız dedi:
– Qəhrəman oğlan, sənin fikrin dağlara, daşlara.
Koroğlu dedi:
– Xeyir, igid gözəl gördü coşmalıdı, coşmasa, o, heç iyit döylü.
Götürdü görək daha nə dedi:
Uca dağların başında,
Ləbli-ləbli qar görünər.
Mənim bu xəcil könlümə,
Ala gözlü yar görünər.
Pərzad xanım dedi:
– Oğlan, bəyax mən sana dedim dilini çıldırratma, sözüyün əvvəliniaxırını
bil. Bu dağın kəlləsində sənin könlün nə yar istiyir? Okun yar
xiyalına tüşüfsən, onda gərək sən bu yerdən salamat qayıtmayasan.
Ağlını başına topla, gör bir mən nə deyirəm, sən nə eşidirsən.
Aldı Pərzad xanım:
Bağlar içində pencərəm,
Bu otağımda bar görünər.
İndi səni mən sancaram,
Ətrafın şahmar görünər.
– deyif, elə bir sehir oxudu ku, bütün dört yanı ilan bürüdü. Hər tərəfdən
ilannar üstərinə hücum çəkdi. Dəlilər bir-birinə qısılıf, əlləri qılıncın
qəbzəsində titim-titim titrədilər. Koroğlu özünü itirmədi, dedi:
– Xanım, xanım, qulaq as:
Bilmədim yarın fəndini,
Əmeydim ləbin qəndini.
Açeydım göysün bəndini,
Ağ sinəndə nar görünər.
Qız dəli olmadımı, ildıza çıxdı. Bir sehir oxudu, yer yarıldı, dəlilər
də, Koroğlu da yerin arasında sıxılan vaxtı, Pərzad xanım dedi:
– Əyə, zalım oğlu zalım, qulax as, mənim qoynumda sənin nə işin
var.
Zəmbur çəkər bal olanda,
Halın yaman hal olanda,
Dayan, dilin lal olanda,
Gözdərində tor görünər.
Koroğluyu dəlilərnən baravar torpax sıxmağa başladı. Hər tərəfdən
də bir neçə şahmar başı çıxıf, onnara tərəf uzanmışdı. Koroğlu
mətəl qaldı, dedi:
– Ayə, bu zalım qızının cadısı nə təhər cadıdı? Gəl buna deynən
ki, yekə kişi qızısan, belə işdərinnən əl çək, adam ol, adamlara qarış.
Məcbur eləmə ki, əlimi qılınca aparem, səni parça-parça eliyim. Mənim
qılıncım elə-belə qılışdardan döylü, mənim qılıncıma Həzrət Əlinin
əli dəyif. Bu qılıncın qavağında cadu nədi, piti nədi, şahmar nədi, sən
nəsən. Gəl məni məcbur eləmə.
Aldı Koroğlu:
Qələm alıb yazammaram,
Bu qəbrə mən dözəmmərəm,
Gen dünyada gəzəmmərəm,
Dünya mana dar görünər.
Pərzad xanım dedi:
– Əyər gənə ağlına yar-mar sözü salsan, vallah, səni onnan da pis
günə salajam.
Aldı Pərzad xanım:
Pərzad deyir, tanı məni,
Tərk etmişəm xanımanı,
Şahmar ollam, çallam səni,
Dünya sana mar görünər.
Koroğlu gördü kü, qız dediyinnən dönmüyəjək, dedi:
– Ay qız, adam balasısan, məni höysələdən çıxartma, and olsun
Allaha, əlimi Misri qılınca atsam, səni iki yerə parçalıyajam, tez ol, bu
torpağı arala, uşaxları sıxıf-üzmə.
Pərzad xanım baxıf gördü kü, daha sınax bəs eliyər, bir sehir oxudu,
dəlilər torpax məngənəsinnən azad oldular. Əmbə yazıxlar qorxudan
uçum-uçum uçunordular. Bir-birinin üzünə baxanda gördülər ki,
vallah, tufar gəji kimi dümağ ağarıflar. Koroğlu dəliləri bu halda görüf
əl atdı Misri qılıncın dəstəyinə, nə fikirrəşdisə fikrinnən daşındı, dedi:
– Pərzad xanım, sən yerin yeddi qatına da girsən, quş oluf göyə də
uçsan, əlimnən yaxa qurtara bilməzsən, yaxşısı budu, gəl meydana,
qoşul bizə, çıxax gedək.
Pərzad gənə də bir sehir oxudu, ceyran livasına girif dedi:
– Çox atım-atım dersən, indi mən qaçem, sənin atın mənim
dalımca çatsın, görem nejə çater.
Koroğlu dedi:
– Sən hələ Qırata bələd döyülsən, səni Qıratın dırnaxlarında tafdıyaram,
qaç.
Koroğlu bir qədər ceyrana mənzil verdi, sonra da öz-özünü
məzəmmətdədi ki, əyə, mən indi bunun dalınnan at salsam, ona qılınc
çalsam, hamı məni qınıyajax, deyəjəklər ki, Koroğlu bir qıza baş qoşdu,
onu qanına qaltan elədi. Bu fikirnən arxa səmtə baxdı, baxanda gördü
Çənlibel güzgü kimi görüner, konlu qubarrandı, götürdü görək nə dedi:
Yönü bəri duran dağlar,
Ellər səni bəzər bir gün.
Güllü, bənəfşəli bağlar,
Yarım səndə gəzər bir gün.
Geri baxanda gördü, bəyax ceyran livasında qaçan Pərzad xanım,
indi insan livasında yaxınnaşıf ona qulax aser. Koroğlunun gözdəri
yaşardı. Dedi, əyə, hancara olmasa, insan öyladıdı, onun da ürəyi, diləyi
var, biznən tərs gətirməyinə baxma. Koroğlu götürdü sözünün o biri
xanasını:
Hər iyiddə olmaz hünər,
Od olmasa, ojax sönər.
Dövlətdidən dövlət dönər,
Ağlı başdan təzər bir gün.
Baxıf gördü kü, bayax qaçan bu dəfə laf yaxın gəldi. Özü də insan
livasındadı. Gözdəri də yaşarıf, Koroğluya boylaner.
Aldı Koroğlu:
Koroğlu Çənlibellərdə,
Qalmışam fitnə-fellərdə,
Mən ölsəm qürbət ellərdə,
Kim qəbrimi qazar bir gün.
Pərzad xanım yaxınnaşıf dedi:
– Doğrusunu de, görəm sən kimsən?
Koroğlu dedi:
– Xanım, mən Koroğluyam.
Pərzad xanım dedi:
– Əgər sən Koroğlusansa, bu veranxana düzdərdə nə gəzersən?
– Ay Pərzad xanım, dərdsiz aşıx ağladığını heç görüfsənmi, axı
mənim dərdim var, mən buraya onçun gəlmişəm.
– Düzünü de, görək sən niyə gəlifsən?
Burda götürüf görək Koroğlu nə dedi, siz sağ olsun:
Mən qoç Koroğluyam çıxdım qalannan,
Ərzəmi götürdüm divana gəldim.
Xotkarın oğlunnan peyman eylədim,
Fikrimi zay etdim, imana gəldim.
Pərzad xanım qulaxlarını şeşlətdi, dedi:
– Ayə, bu nə xotkar oğludu der, bu nə danışer?
Pərzad gözünü Koroğlunun üzünə zillədi. Əmbə Koroğlu gözünü
çöyürüf Eyvazınan Halaypozanın üzünə baxanda gördü vallah, bir qız
görəndə oynaxlıyan oğlannar, indi elə bilginən ki, don vuruf donuzdurufdu,
heç ürəkləri üstə gəlmer, matdarı-qutdarı quruyufdu. Bəlli
Əhmət də qılıncını yerə qoyuf, mat-mat boylanerdi.
Aldı Koroğlu:
Bu dağların zirvəsinə varanda,
Qılınc çəkif, düşmən bağrın yaranda,
Samur qırağında məclis quranda,
Mey içdim, məst oldum, məstana gəldim.
Pərzad dedi:
– Ay kişi, düz danış, düz de. Nəyə gəlifsən, məqsədin nədi? Məqsədini
düzən desən, inşallah mən də ona əlac eliyəm.
Aldı Koroğlu:
Koroğluyam öz canımnan küsərəm
Bir yel oluf, bu dağlarda əsərəm.
Getməsən də bil, başını kəsərəm,
Səni aparmağa mərdana gəldim.
Söz tamam oldu. Pərzad xanım dedi:
– O ku məni aparajasan, söylə görəm kimə aparajasan?
Koroğlu gördü kü, Pərzad xanımın əhvalı özündə döylü. Bayaxkı
cadı-pitidən də əsər-əlamət yoxdu, dedi:
– Qulax as gör kimə aparajam:
Ovçu olan ovun izlər,
Dur varax bizim ellərə.
Ağcaquzu yolun gözlər,
Dur varax bizim ellərə.
Pərzad xanım Ağcaquzu adını eşidif cin atına minmədimi.
Dedi:
– Əyə, zalım oğlu, məni aparersan bir iyidə apar, Ağcaquzu nə
iyitdi ki, sən onnan ötrü mənim dalımca gəlifsən.
Koroğlu dedi:
– Xanım, xatrına dəyməsin. Qulax as, qulax as, gör bir nə deyirəm:
Gözəl xanım, olma naşı,
Nə gəzersən dağı, daşı.
Ağcaquzu qoşun başı,
Dur varax bizim ellərə.
Pərzad xanım dedi:
– Hası qoşunun başıdı, o, bir cadıyı axıra kimi öyrənif başa çıxa
bilmədi.
Koroğlu o sahat işi başa tüşdü. Dedi, qulax as:
Sona tərk etməz gölünü,
Xoryada vermə telini.
Koroğlunun gözəl gəlni,
Dur varax Çənlibellərə.
Söz tamam olan kimi Koroğlu dedi:
– Qızım, dur gedək, biz sənsiz qayıdası döyülük.
Pərzad xanım dedi:
– Koroğlu, o ku sən məni özünə gəlin kimi aparersan, onda gederəm,
əmbə onu bil ki, Ağcaquzu sən deyən kimi iyid olmasa, onda
zəhər içif özümü tələf eliyəjəm, sən də günaha batajasan.
Koroğlu dedi:
– Pərzad xanım, mana qoç Koroğlu deyəllər, mən səni zornan da
aparardım. Əmbə özüm bilerəm ki, sən zor işdədiləsi qız döyülsən, hər
şey sənin ürəyinnən olajax. Bu günnən mən sənin qaynatanam.
Eyvaz atdan endi, Pərzad onun atına mindi. Üzü dağ aşağı yol başdadılar.
Eyvaz atın yüyəninnən yapışıf, özü payı-piyada gedəsi oldu.
Gəlhagəl, günə bir mənzil, teyimənazil, ustad dili yüyrəy olar,
gəlif Ağqayanın yanına çatanda Koroğlu dedi:
– A bala, Eyvaz, Bəlli Əhməd, siz Yağı qoruğunnan gedin, Pərzad
xanıma gül-çiçəkdən çələng düzəldin, atdarınızı da gözəl-göyçək
bəziyin. Mən burdan kesəsinə gedif, bu sahat dəlilərin hamısını görüşünüzə
göndərəjəm. Gərək Pərzad xanım elə qarşılansın ki, heç bavası
Cəfər paşanın imaratında da elə qarşılanmasın.
Dəlilər “baş üstə” deyif, Pərzad xanımı da götürüf, Yağı qoruğunnan
getməkdə olsun. Koroğlu Qıratı tərpədən vaxtı ağ cığırın ağzında
gördü kü, bir göy dəmir atdı, üstündə də bir enni kürəkli, alçax boylu,
qırmızı gözdü bir kişidi. Ağ qayıya doğru boylaner. Bunu görən kimi
Qırat tərpənməzcə dayandı. Koroğlu gördü kü, ayə, Qırat yerinnən tərpənmer.
Ata mahmız çəkdi, at gənə getmədi. Koroğlu dəli olmadımı:
– Ayə, vayıs oğlu vayıs, yolu niyə kəsifsən? – dedi – Görörsən at
getmer.
Atdı yuvaş-yuvaş başını Koroğluya hərriyif, zəhmnən tərs-tərs
ona baxdı, dedi:
– Məyər dədəyin yoludu? Anırdan getsən olmormu, baldırın qırılajaxmı?
Koroğluyu elə biliynən ildırım vurdu. Dəli oldu, götürüf burda nə
dedi, biz deyək, siz şad olun:
Tatsan, kürtsən, nə millətsən,
En atınnan, əcəm oğlu.
Gözdərinnən mazaratsan,
En atınnan, əcəm oğlu.
Atın üstündəki dedi:
– Əyə, ağlını başına yığ, atımnan niyə tüşərəm, var yolunnan çıx
get, nə qədər ki, əl-ayağım sana toxunmuyuf, əl çək mənnən.
Koroğluyu təzədən od götürdü. Aldı görək nə dedi:
Asdan kəsifdi qarşını,
Axıdajam göz yaşını,
İndi üzəjəm başını,
En atınnan, əcəm oğlu.
Atdı qımışdı. Bu qımışanda Koroğlu daha da cinnəndi.
Dedi:
– Əyə, deyəsən bu tufanı dağılmış məni tanımer, gəl adını buna
nişan ver, qoy canına vəlvələ tüşsün.
Götürdü görək nə deyir:
Qoç Koroğlu mənəm, mənəm,
Çətin dediyimnən dönəm.
Əlimnən şikar vermərəm,
En atınnan, əcəm oğlu.
– Ayə, qoç Koroğluymuşsan, bağışla tanımadım, elə bildim buranın
qoruxçusu zadısan, onçun sana ajıxlandım. Nə demək istiyirsən, ay
qoç Koroğlu?
Koroğlu dedi:
– Atdan tüş, get atın ciloyunu da mənim üzəngimə bağla, özünü də
qavağıma qatıf Çənlibelə aparajam. Bu gün mənim yaxşı günümdü,
Pərzad xanımın toyunda qulluq eliyərsən.
Atdı dedi:
– Yox, atdan düşməyim olmuyajax. Atdan o vaxt tüşərəm ki, sənin
atın mənim atımı ötə.
Koroğlu dedi:
– Baş üstə, sürək!
Atdı dedi:
– Kimin atı ötsə, geridə qalan ötənin qavağına tüşsün getsin.
Koroğlu bu şərtə irazılıx verdi. Axı indiyətən Qıratı ötən olmuyufdu!
Həmən atdı dedi:
– A Koroğlu, harıynan sürək, xətrin harıynan istiyir?
Koroğlu dedi:
– Bax bu qaratikənnığı, çınqıllığı görörsənmi, ordan qırdıramasına
öyannan belə hərrənək, belə gələk.
– Hardan dersən sürək!
Nolajax, Koroğlu Qırata bir qırmaş vurdu, iki qırmaş vurdu, at
yerinnən tərpənmədi.
Əmbə bu biri bir göz qırpımında həmən yerrərdən keçif, Ağqayanın
da o üzünnən hərrənif, ildırım kimi dala qayıtdı. At atın yanına
gələndə Qırat təzədən yerinə pərçim oldu, getmədi. Koroğlu mətəl
qaldı, dedi:
– Ay canım, bu atı mən əlimə keçirsəm, Türk nədi, İran nədi, Ərəb
nədi, pütün dünya mənim ayağımın altında qalmıyajaxmı? Odu ku,
gənə də qarşısındakına üz tutdu:
– Əyə, iyid, atdan en!
Dedi:
– Niyə, mənim atım sənin atını addadı axı. İndi sənin atın mənimdi.
Koroğlu hirsdəndi, atdan tüşüf kişinin üstünə gəldi, dedi:
– Tüş atdan güləşək, kim yıxsa at onundu.
Atdı dedi:
– Mənim başım üstə!
“Mənim başım üstə” – deyif anırdan bəri iyid də gəldi, Koroğlu da
gəldi. Koroğluda bir yaxşı xəsyət varıydı, həməşə güştü tutanda biləyini
çirmiyif “ya Əli, sənnən mədəd” – deyərdi. Burda da gənə dedi:
– ”Ya Əli sənnən mədəd”.
Koroğlu irəli cumana kimi, o birisi əl on arşın qavağa uzandı,
Koroğlunun qurşağından yapışıf elə tulavızdadı kı, Koroğlu gedif
Ağqayanın başına tüşdü. Koroğlu indi başa tüşdü kü, Niyar xanımın
qarğışına tuş oluf. Dodaxlar partdıyıf, irəngi-bənzi qaçıf, dünyəsi
dəyişif. Koroğlu bu qayadan sürünə-sürünə gəldi, baş əydi:
– ”Allahum məsəlla əla Mühəmmədən və ali Mühəmməd” –
deyif, Həzrət Əlinin üzünə baxdı. Bu vaxt Əlinin gözündə bir damla
yaş giləndi. O da salavat çöyürdü, dedi.
– Koroğlu, Qoşabulağın üstündə atanı dəfn eliyən vaxtı mənim adımı
çağırmışdın, sənin kürəyinə mən əl çəkmişdim. Demişdim, kürəyin yerə
gəlməz, qılıncın da qılıncıma dəymişdi. Bax get, bir kəsi incitmə, haqqın
yolunnan heç vaxt çıxma. Onu da bil ki, indi toyuna tələsdiyin Ağcaquzu
da Hasan paşanın yox, sənin doğma balandı, onu da sənin yanına mən
göndərmişəm, o həmən oğlandı kı, mağarada qoyuf qaçmışdın. Onun sağ
biləyində sənin bilərziyin də var, baxarsan tanıyarsan.
Bunu deyif Həzrət Əli Düldülə suvar oldu, bir göz qırpımında qeyb
oldu.
Koroğlu tutduğu işdən peşman oldu, bir tərəfdən də söyündü kü,
Həzrət Əliynən bu şəkildə də olsa, görüşdü, həm də Ağcaquzunun
onun oğlu olmasına çox söyündü. Koroğlu fikirri-fikirri Qıratın belində
havaxt gəlif Çənlibelə çatdığını bilmədi, onda baxdı, at dayandı.
Niyar xanım Koroğlunu belə, bu şəkildə, bu halda görüf ürəyi qubar
elədi. Götürüf görək nə dedi:
Niyə məlulu-müşkülsən,
Hanı Eyvaz, xan Koroğlu?
Göz yaşım ümmana döndü,
Bağrım oldu qan, Koroğlu.
Koroğlu baxdı kı, hələ Eyvazgil gəlif çıxmıyıf. Niyar xanım da
ahı-vayda, ahı-zardadı, anrı-bəri boylandı. Koroğlunun heç ağlı üstünə
gəlmerdi. Niyar xanım aldı görək:
İrəngin dönüf löyünnən,
Sinəm dağlıdı düyünnən,
Qurban kəsəllər qoyunnan,
Sana qurvan mən, Koroğlu.
Koroğlu yana baxanda gördü kü, budu Eyvazdı, Bəlli Əhmətdi,
Tanrıtanımazdı, bir də Pərzad xanımdı gəldilər, ənbə Koroğlu özündə-
sözündə döylü, gözünün ujunnan Niyar xanıma işara elədi ki, uşaxlar
gəler.
Aldı Niyar xanım:
Tərlansan kəklik ovunda,
Niyarın gözəl boyunda
Pərzad xanımın toyunda,
Sürək bir döyran, Koroğlu.
Söz tamama yetdi. Koroğlu gənə də özündə döylü. Dəlilər üç bir,
beş bir buların başına cəmləndilər. Bütün dəlilər üç dəliynən Pərzad
xanımı qarşılamağa getdi. Əmbə Koroğlunun belə pərt olmağı, dodaxlarının
partlaması heç kimi açmadı. Oyur-oyur oynuyan, barmaxlarının
üstündə süzən, Qıratın belində çapan Koroğludan əsər-əlamət qalmamışdı.
Məclis yığılıf, hamı sövüner, təkcə Koroğlunun irəngi yerinə
gəlmer. Eyvaz yaxına gəlif dedi:
– Baba, söylə görem niyə eliyersən, bəlkə dərdini mana deyəsən.
Burdan-bura sana nə üz verdi ki, biz bilmədik? Axı, beşimiz də Ağ
qayıya çatana kimi kefi kök, damağı çağ gəldik. Bizdən ayrılannan
sonra sana nə üz verdi ki, bu günə tüşüfsən?
Koroğlu Eyvaza heç fikir vermədi. Gözünün qulağınnan şərab
tuluğuna baxdı. Bir şərab tuluğu gətirdilər. Koroğlu tuluğu başına qaldırıf
bir xeyli içdi. Eyvaz gördü kün, tulux boşaler, dedi:
– Ay ağa, biz bilerik ki, sən kef əhlisən, hamısını içəjəsən, əmbə
bir de görəm başına nə iş gəlif?
Koroğlu dedi:
– Eyvaz, mənim sazımı gəti.
Koroğlunun dili indi-indi açılerdı. Gənə Ağ qayıya tərəf boylandı.
Dəlilər dedi:
– Ayə, bu Ağqayada bunun nəyi qalıf, indi kimi gözdüyür, görəsən?
Sazı gətirdilər, Koroğlu götürdü görək dərdinə müqabil nə dedi:
Niyar xanım, bir ərəbə tuş oldum,
Ağlımı əlimnən aldı da getdi.
Qurumuş dilimnən hədyan söylədim,
Məni Ağqayaya çaldı da getdi.
– Əyə, zalım oğlu, sən nə danışersən?
Eyvaz dəli oldu, gözü kəlləsinə çıxdı. Elə bir dəli nərə çəkdi ki,
dağ-daş titrədi.
– Ağa, kimdi o, elə bu sahat bu yeddi min yeddi yüz yetmiş yeddi
dəliyi onun üstünə tökəjəm.
Koroğlu dedi:
– Ay oğul, ay oğul, hələ dayan gör bir nə derəm:
Yüz min dəlinin də yetişməz gücü,
Məğrubdan-məşruqa vermer o bacı.
Mardan qamçısı var, zəhərdən acı
Oynatdı əlində güldü də getdi.
– A kişi, o kimdi de görüm o nə kərədi ki, Eyvazın qılıncının
altınnan qaçsın?
Koroğlu dedi, qulaq as:
Koroğluyam, budu sözümün sağı,
Onun hökmündəndi Köysər bulağı,
Adı Həzrət Əli – dinin dayağı,
Düldülünə suvar oldu da getdi.
Söz tamam oldu. Hamı üzünə salavat çöyürdü. Hamı: “Allah, sana
şükür”, – dedi. Qurvannar kəsildi, nəzirlər çıxdı. Koroğluynan Niyar
xanım Ağcaquzuynan Pərzad xanımı yannarına çağırıf xeyir-dua verdilər.
Qoç Koroğlu dedi:
– Camahat, bu cavannarın toy günündə istiyirəm, bir şey də hamınıza
əyan olsun, bilin və agah olun, Ağcaquzu mənim belimnən gələn
doğmaca balamdı, inanmersınız, onun qolunda mənim bazübəndim
olmalıdı, baxın.
Koroğlu əlini uzadıf Ağcaquzunun sağ biləyini çirmələdi, öz bilərziyini
tanıdı. Bu işdən Ağcaquzu özü də çaş-baş qaldı. Koroğlu əhvalatı
dəlilərə nağl elədi. Ağcaquzunun nejə itkin düşdüyünü söylədi. Bu
işdə Həzrət Əlinin köməyin də hamıya çatdırdı.
Niyar xanım yaxına gəlif, hər iki cavanı öpüf bağrına basdı. Dedi:
– Ay Koroğlu, indi belə çıxer ki, sən oğlunnan bajanaxsan, eləmi?
Pərzad mənim doğma bajım, Ağcaquzu sənin oğlun.
Koroğlu Ağcaquzuyu da, Pərzad xanımı da bağrına basdı. Öyəclər
kəsildi, şülənnər pişdi, bir toy elədilər ki, dünyanın gözü belə toy
görməmişdi. Bu günnən Çənlibeldə bir cavan ailə də artdı. Deyillər bu
iki cavan uzun ömür sürdü, xoşbəxt yaşadılar.
davamı
Bəli, əzizlərim, sizə hardan xavar verəjəm, Ağcaquzudan.
O vaxt kı Əsmər qarı Ağcaquzuyu Hasan paşıya təhvil verdi, həmən günnən körpöyü dayalara tafşırdılar.
Dayalar ədəf-ərkannan buna qulluq eliyir, təmizdiyinə, yiməyinə, içməyinə fikir verer, nejə lazımdı.
Bir söznən, xidmətində durordular. Vaxt gəldi, vədə yetişdi, camahatın uşağı aynan, ilnən böyüyəndə Ağcaquzu sahatnan, günnən,həfteynən böyüyürdü.
Uşax gəlif yeddi yaşına çatmışdı, əmbə on beş, on altı yaşdılardan
seçilmerdi. Hasan paşa uşağın belə böyüməsinnən çox xoşhal olmuşdu.
Gejə-gündüz gözünü onun üstünnən çəkmerdi. Neçə müəllim
tutmuşdu, onun savadını artırerdı, neçə müəllimi Ağcaquzuya qılınc
oynatmax, at çapbax, güləş tutmax, suda üzmək, oddan tullanmax
dərsdəri vererdilər. Bu elə bir uşağıydı ki, zehni Aflatun kimi kəserdi,
ağlı-kamalı, qəddi-qaməti bir özgə alamiydi. At çapanda atın belində
min bir fənd iştədər, qılınc oynadanda qılıncınnan qığılcım çaxar,
küşdü tutanda pəhlivanlarnan dizini yerə gətirər, kotan əkdirərdi
onnara. Belə bir oğlanıydı Ağcaquzu.
Ağcaquzu gəlif on beş yaşına yetişmişdi. Səsinin dəyişən, üzünün
bozaran vaxtıydı. Bir gün mədrəsədən dərsdən gələn vaxt, qızdar
mədrəsəsinin qavağınnan keçəndə gözü ala gözlü, qələm qaşdı, uzun
saşdı bir qıza sataşdı. Bir neçə gün bu qızın dərdinnən divanə kimi
gəzdi. Nəsə hərriyif-fırrıyıf bir xəlvət yerdə qızın qarşısını kəsdi.
Ürəyinin döyüntüsünü ona bildirdi.
Qız dedi:
– Ağcaquzu, mən sənin əmin Cəfər paşanın qızı Pərzad xanımam.
Sən heç qəm eləmə, əmi qızıynan, əmoğlunun kəbini göydə kəsilif.
Arxayın ola bilərsən ki, mən səninəm. Əmbə bir məsləhət eləmək
istiyirəm sana. Eşitmişəm sən hər bir elmnən savadın, bacarığın var,
igidliyini, pəhlivanlığını da hamı söylüyür. Bircə çatışmayan cəhətin
odu ku, çadukarrığı bilmersən. Adam gərək hər şeydən xavardar olsun,
bir də gördün o da lazım oldu, nə bilmək olar?!
Ağcaquzu dedi:
– Əmi qızı, cadukarrıx nə olan şeydi ki, onu belə tərifliyirsən?
Pərzad dedi:
– Əmoğlu, mənim elmim ondadı ki, mən cadının gücüynən çöpü
qələmə, siçanı toyuğa, adamı tülküyə, qızı göyərçinə çöyürə bilerəm.
İstiyirəm, sən də belə şeyləri öyrənəsən.
Qızın dedikləri Ağcaquzuya çox xoş gəldi, dedi:
– Əmi qızı, bə mənə buları kim öyrədə bilər?
Pərzad dedi:
– Mənim mollam belə şeylərdə çox mahirdi, əmimə de, səni ona
tafşırsın, dalısınnan işin yoxdu.
Ağcaquzu Hasan paşanın hüzuruna gəldi, ədəfnan salam verdi.
Dedi:
– Bava, sənnən bir tavaqqım var, mümkünsə, məni də Pərzad
xanım oxuyan məktəbə göndər.
Bavası dedi:
– Əziz balam, mən səni elm örgənməyə, sərkərdə olmağa layıx
məktəbə qoymuşam, bu gün-sabah mən dünyadan köçənnən sonra
yerimdə sən qalajaxsan, bu boyda müəllimlər ki, sana dərs dedilər,
fənd öyrətdilər, olar sana bəs eləmədimi, gedif də cadugünnük örgənmək
istiyirsən?
Ağcaquzu dedi:
– Bava, Pərzad deyir ki, adam gərək hər şeydən agah olsun. Mən
də istiyirəm, hər şeyi bilim.
Hasan paşa irazılıx verdi, dedi:
– Məsləhət sənindi, mənim balam. Günü savaxdan gedərsən həmən
məktəbə.
Bəli, savax açıldı, üstünüzə xeyirri savaxlar açılsın, əzizdərim, Ağcaquzu
söyünə-söyünə gəlif Pərzadı tafdı, bavasının irazılığını bildirdi.
Pərzad da bu işə çox söyündü, həmən günnən Ağcaquzu cadukərrik
dərsi keçməyə başdadı.
Pərzad dərsdə Ağcaquzuya fikir vererdi, baxıf gördü kün, bu heç
cadukərriyə mayna qoymor (fikir vermer), fikri-zikri at çapbaxda,
qılınc oynatmaxdadı.
Bir gün Pərzad Ağcaquzuya üz tutdu, dedi:
– Ağcaquzu, mən səni özümnən çox istiyirəm, həyatda sənnən
yaxınım yoxdu. Görerəm ki, sən bu cadukarrığa heç ürəknən girişmersən.
Ağcaquzu dedi:
– Yox, Pərzad, əmi qızı, səhvin var.
Pərzad dedi:
– Onda gəl öyrəndiklərimizi sınaxdan çıxartmaqdan ötəri atdarımızı
minək, şəhərdən çıxaq.
Ağcaquzu dedi:
– Çıxax, sən deyən olsun!
Atdandılar, şəhərdən çıxıf bir meşənin ortasına çatdılar, göyənək,
mənzərəli bir guşədə atdan tüşdülər. Bu arada Pərzad bir dua oxuyuf,
alaqanat bir quşa döndü, uçdu getdi, qondu bir ağacın başına.
Həmən sehirdən birini də Ağcaquzu oxudu, bu da uçuf qondu onun
yanına. Qız ağacdan enif, bu dəfə bir ayrı livasa tüşdü.
Ağcaquzu da eynən həmən livasa tüşdü. Pərzad bu dəfə doyşan
livasına tüşdü. Ağcaquzu bir qurd oluf doyşanın qavağını kəsdi. Pərzad
bir sehr oxudu, pələng livasına girdi. Bu yerdə Ağcaquzu əciz qaldı.
Pərzad baxdı, gördü kü, Ağcaquzu onnan bajarmadı, dedi:
– Əmoğlu, mənim cadukarrığım sənnən üstün oldu. Bu günnən
sora sənnən mənimki tutmaz. Mən bu günnən uluyuf vəhşilərə qoşuloram.
Əgər məni öz sehrinnən əvvəlki halıma gətirə bilsən, səninəm,
yox, bajarmasan məni də görmüyəjəssən.
Pərzad bunu deyif, uluya-uluya heyvannara qoşuluf gözdən itdi.
Ağcaquzu kor-peşman şəhərə qayıtdı. Öz saraylarına çatar-çatmaz
əmisi Cəfər paşa onnan Pərzad xanımı xavar aldı.
Ağcaquzu başına gələn əhvalatı nejə kin biz demişdik, eləjə də
əmisinə nağıl elədi.
Cəfər paşa iki əlli başına döydü kün, “qız əlimnən getdi”.
Cəfər paşa çox götür-qoy elədi ki, bu qızı kim qaytarsın, kim adam
livasına salsın. Bu yannan da xavar çıxdı kı, bəs deməzsənmi, uşaxlara
cadıkün dərsi öyrədən molla da dünyəsini dəyişif. Başqa yerlərdə də
belə caduynan məşğul olan yoxuydu.
Ağcaquzu bu işdən çox məyus oldu, başını götürüf eyvanın xəlvət
bir guşəsində yuxuya getdi. Yuxuda baxıf gördü kü, kimsə bunu
oyadır. Gözünü açanda gördü alçax boylu, enni kürəhli, nurani bir
adamdı kı, vallahi gözünnən, üzünnən nur qalxır. Ağcaquzu başını
yuxarı qaldırdı, bu nurru sifətə baxdı. Kişi dedi:
– Salamməleyküm, oğul! Oğul, sən nə fikirnən yatmışdın?
Ağcaquzu dedi:
– Bava, Pərzad xanımın fikrinnən yatmışdım ki, bizi niyə bu günə
qoydu?!
– Oğul, onu bil, yazıya pozu yoxdu, ilahi nə yazıf, onu görməliyik.
Ona görə də, al bu piyaləni nuş elə.
Ağcaquzu piyaleyi aldı, nuş elədi.
– Oğul, mən bu sağ əlimi sənin kürəyinə çəkif, qırx günnüyünə öz
qüvvəmi sana vererəm. Qırx gün sənin güjünə Allahdan başqa heç kəs
üstün gəlif, səni yenə bilməz. Bu qırx gün ərzində gedif qoç Koroğluyu
taparsan, o Koroğludan başqa sənin Pərzad xanımını sana çatdıran
olmuyajax. İnşallah, murazına çatarsan, – deyif, həmən adam gözdən
itdi.
Ağcaquzu atasının hüzuruna gəldi, dedi:
– Mehriban ata, mana ixtiyar ver, gedem Pərzad xanımı axtarıf,
tapem.
Hasan paşa dedi:
– Oğul, sən onu tapıf gətirə bilməzsən, çünkü o tilsimdədi, sənin
də o tilsimə güjün çatmaz.
Ağcaquzu dedi:
– O kun icaza vermersən, onda mənnən sana oğul oldu yoxdu. Mən
bu günnən getdim Pərzad xanımı axtarmağa.
Ata dedi:
– Oğul, bil kin, mən sana ixtiyar vermerəm.
Ağcaquzu dedi:
– Mehriban ata, sənin sərvətinnən mənim payıma nə tüşərsə
verginən, özümnən aparıf gedem, pulnan da, qızılnan da olsa, mən onu
alıf-tapıf gətirəjəm.
Atası dedi:
– Yox!
Ağcaquzu gənə də sözünnən dönmədi.
Axırda Hasan paşa baxdı gördü, bu, inadınnan dönəsi şey döylü –
irazılıx verdi. Xəznədarı yanına çağırdı. Yeddi dəvə yükü var-dövlət,
qızıl, gümüş dolduruf, Ağcaquzuyu yola saldılar.
Ağcaquzu İstanbuldan üz tutdu Koroğlu deyən soraxlaşmağa. Orda
Koroğlu, burda Koroğlu, bunu salpadılar Çənlibelə. Ağcaquzu üz
qoydu Çənlibelə.
Ağcaquzu yol gəlməkdə olsun, sizə deyem qoç Koroğludan. Koroğlunun
haylı-haraylı vaxtıydı. Dəliləri hamısı başında cəmiydi. Ağalardan,
paşalardan, bəzirganlardan, dəfələrnən Hasan paşanın, Cəfər
paşanın özünnən baci-xarac almışdı, Çənlibelə çəkilmişdi.
Günnərin bir günü Qoç Koroğlu Cəfər paşanın sərraf Zərgülaf
adında bir tacirini talan eliyif, onu qan içində Çənlibelə gətirif çıxartmışdı.
Niyar xanım atası Cəfər paşanın tacirini bu kökdə görüf, ürəyi
çox qubarrandı.
Dedi:
– A Koroğlu, bu mənim bavamın ən yaxşı taciridi. Sənin insafın
yoxuydumu, bunu bu günə salıfsan?! Varını-dövlətini alıfsan, özünü
niyə bu hala salıfsan?
Koroğlu dedi:
– Nejə yanı, mən iyidəm, qavağımnan iki dillənəni mən üç dəfə
yumruxnan vuraram.
Niyar dedi:
– Ay Koroğlu, özü türk olan, türkə bu divanı tutmaz, sən nə qansız
adamıymışsan?
Koroğlu dedi:
– Onun paşası mənim atamın gözdərini oyduruf, mən nə təhəri
onun tacirinnən hayıfımı almıyım?
Niyar xanım dedi:
– Atayın gözdərini Cəfər paşa çıxartdırıf, get hesavını da onnan
çək, güjün yazıx-yuzuxlara nə yaxşı çater? Allah hası Allahdı, bu
tacirin hayfını səndə qoysun. Səni ağam Əliyə tafşıreram, qoy sənin
hesavını o özü çəksin.
Koroğlu qımışdı, dedi:
– Bu güjü-qüvvəti mana Əli özü verif, özü də bilər, sən onun işinə
qarışma.
Niyar xanım dedi:
– Nə olar, bu mənim arzumdu, səni ona irast gələsən, sənin bir
dərsini versin.
Koroğlu Niyarnan bu söhbətdən sonra Ağqayıya səmt gəldi kin,
görsün yolda-izdə gəlif gedən varmı? Ağqayıya yaxınnaşanda gördü
kün, yolnan bir karvan gəler. Xeyli gözdədi, karvan laf yaxınnaşdı.
Koroğlu dedi:
– Bir gedem görəm bu, nə karvandı?
Qıratın ciloyunu yığışdırıf, alıcı quş kimi yəhərin üstünə sıçradı, ayaq
üzəngiyə, diz qavırğaya üz qoydu karvana tərəf. Gördü, karvanın qavağında
bir cavan oğlandı, enni kürəhli, uca boylu, gözəl-göyçək, elə
bilginən ağalığın hələ kalıdı, bığlarını həjəmət kürəsi kimi arxaya ötürüf.
Koroğlu dedi:
– Ay oğul, sən kimsən, hardan gəlersən?
– Əfəndim, mən çox uzaxdan gəlerəm. İstanbuldan gəlerəm.
– O kün, İstanbuldan gəlersən, zəhmət çək atdan en, kəcaveyi
yavaş-yavaş o gördüyün Çənlibelə qaldırginən.
– A kişi, nəyə görə kəcaveyi ora qaldırem, dədənə borcummu var?
Koroğlu bir dəli nərə çəkdi.
Ağcaquzu dedi:
– Əyə, uşax-zad ha qorxutmursan, nəyə bağırersan, bura bağırmax
yeridimi?
Koroğlu baxdı ki, oğlan çox çətin qayadı, dedi:
– Gəl əvvəl bunu bir saznan qandır.
Götürdü görək nə dedi:
İstanbuldan şikar düşdü əlimə,
Ver malını, qurtar canın, çəkil get!
Bulayaram səni qızıl qanına
Ver malını, qurtar canın çəkil get!
– Ay qardaş, sən buranın qoruxçususan, qoçususan, yoxsa nəyisən,
mən malımı sana niyə verif gederam? O ku söz dedin, sözünə cavaf
aleynan, gör mən nə derəm:
İki iyid bir-birinnən üzdəşir,
Baş getməmiş malım sana vermərəm!
Qılınc vurram, yaraların sızlaşır,
Baş getməmiş malım sana vermərəm!
Bu cavanın belə cavaf verməsi, Koroğlunun başınnan elə bil bir
qazan qaynar su tökdü. Öz-özünə dedi:
– Bu kimə cavaf qaytarer, bu kimnən danışer, bu, nə danışer, bu,
nə danışer?
Koroğlu hirsdəndi, bir oyan, bir bu yana baxdı, beyqafil zəhmnən
Ağcaquzunun başına bir topbuz endirdi. Ağcaquzu topbuzun qavağına
qalxan tutdu. Topbuz qalxana dəyən kimi toz duman dörd tərəfi
bürüdü. Toz yeri-göyü bürüyən kimi, Koroğlu dedi:
– Vay, bu cavanı nahax badbaxt elədim.
Toz aralanan kimi Koroğlu baxdı ki, oğlan dimdik qavağında
duruf. Koroğlu baxdı gördü bunun heç rəngi də qaçmıyıf, gözdər od
tutuf yaner, Koroğluyu heç adam yerinə də saymer. Oğlanın belə
təpəri Koroğluyu qorxuya saldı, dedi:
– Gəl buna çatdır ki, ay zalım oğlu, qavağındakı tək döylü, onun
dalında yeddi min yeddi yüz yetmiş yeddi dəli var. Odu ku, götürdü
sazını, görək nə dedi:
İndi dəlilərim gələr qurd kimi,
İki gözün birdən olar dörd kimi,
Başın gedər, leşin qalar yurd kimi,
Ver malını, qurtar canın, çəkil get!
Ağcaquzu gözdərinin altınnan baxıf gördü kü, qoruxcuyu yaman
qeyzə gətirif. Aldı dedi:
– A kişi, qulax as:
İgid gərək qürbət eldə atdana,
Qılınc vurram bu yer dönər bostana,
Yüz tülkü neyləyər bir ac asdana,
Baş getməmiş malım sənə vermərəm!
Koroğlu qeyzə gəldi, dedi:
– Əyə, bu nə daneşer, gəl buna qandır deynən, əyə, zalım oğlu,
mən Koroğluyam axı! Aldı görək Koroğlu nə dedi:
Koroğluyam, bu yerlərdə gəzərəm,
Uzaxdan, uzağa şikar süzərəm,
Dardıf bədəninnən başın üzərəm,
Ver malını, qurtar canın, çəkil get!
Ağcaquzu dedi:
– Əyə, bu səyaxlıyır deyəsən, Koroğlunun adından məni tora
salmaxdı fikri. Bunun qavağınnan qorxmaq kişilikdən döylü.
Aldı Ağcaquzu:
Ağcaquzuyam, hər yetənə enmərəm,
Müxənnətnən danışmaram, dinmərəm,
Mən heç səni ayax tozu sanmaram,
Baş getməmiş malım sana vermərəm,
Ağcaquzu elə ki dedi: “Mən heç səni ayax tozu sanmaram”, – bu
söz Koroğluya yaman əsər elədi, istədi qılınca, əmuda əl atsın. Sonra
əl saxladı, dedi, Allahın işini bilmək olmaz, deyəsən, burda nəsə var.
Əl saxladı. Dedi, qoy bunu bir yaxşı sınayım.
Dedi:
– Oğul, sən Koroğlu adı eşidifsənmi?
Ağcaquzu dedi:
– Eşitmişəm! Koroğlunun adını eşidəndə göydə mələklər səyrişir.
Koroğlu dedi:
– Oğul, o ku Koroğlu adı eşidifsən, bə niyə belə cavaf verersən?
Axı qarşında dayanan həmən Koroğlu mənəm.
Ağcaquzu dedi:
– Mən inanmeram sənin Koroğlu olmağına. Sən Koroğlu olmağını
nəynən sübut eliyə bilərsən?
Koroğlu dedi:
– O ki inanmersan, qulaq as, gör Koroğlu bavan sana nə der:
İki ləkə bir məclisə gələndə,
O məclisin halı pərişan olar.
İki iyid bir məclisə girəndə
Bəzənər otaxlar alışan olar.
... Odasına
Odun gəti odasına
Namərdin başı batsın,
Özü nədi, odası nə?!
Ağcaquzu dedi:
– Bəyim, bəyim, ləkə özünü bilirsən, iyit məni?! Çünkü sən yetirən
kimi, mənnən topbuz davasına gəldin, zorrux işlətdin. Sən özün
Koroğlu olduğunu deseydin, mən də sənin qarşında layaxsız sözdər
işdətməzdim.
Koroğlu dedi:
– Oğul, gör hələ bir nələr eşidəjəksən.
Aldı görək Koroğlu nə dedi:
Mərd iyidlər dolu badələr içər,
Dost yolunda şirin canından keçər,
Müxənnətlər dava günündə qaçar,
Kolların dalında pəhlivan olar.
... Təmiz ada
Dərya saxlar təmiz ada,
Yüz yerdən ləkə yaxsan,
Yaxılmaz təmiz ada.
Ağcaquzu dedi:
– Eyvallah, eyvallah, indi bildim, sən Koroğlusan. Deməli, sən
mərtikinnən bu karvanı mənim əlimnən alıf aparmax istiyirdin, başıma
da topbuz vurordun. Demerdinmi, bu, uşaxdı qorxar, büdüryər.
Koroğlu dedi:
– Qulax as, gör nə deyirəm.
Aldı Koroğlu:
Koroğluyam haşa çəkmərəm mərddən,
Müxənnət iş əysiy olmaz nəmərddən.
Bir keçi canını qurtarsa qurddan,
Baxar buynuzuna kərkadan olar.
... Arxa sarı
Bel götür arxa sarı
Mərd igiddən dost tut,
Özünə arxa sarı.
Söz tamama yetdi. Koroğlu dedi:
– Oğul, olma sən canını mənnən qurtarmış sayersan. Doğrudan,
mən Koroğluyam.
Ağcaquzu dedi:
– Sən Koroğlusansa, onda məni mənzilinə apar, əyər Koroğlu
olmağını tasdıq eləməsən, mən dəvənin üstünnən tüşən döyləm. Özü
də sənin kimi yüzü gələ, mana güj gələ bilməz, mənnən badi-xərac
ala bilməz.
Koroğlu dedi:
– Oğlu, görerəm, kiməsə sən arxeyinsan, onu hələ başa tüşə bilmerəm.
Sür karvanını arxamca gedək.
Ağcaquzu Koroğlunun arxasıncan Çənlibelə sarı qalxdılar. Çənlibelə
çatan kimi Niyar xanım həmeşəki kimi Koroğlunun qarşısına
çıxdı. Baxdı gördü, Koroğlu özünnən bir oğlan gətirer, ilahi, bu
cüssədə, bu gözəllikdə iyid bəlkə də heç Çənlibeldə də yoxdu. Elə bil
qüdrət qələminnən yaranıf zalım oğlu. Dəvənin üstündə ağayana
əyləşif, gözdər qayır-qayır qaynayır.
Niyar xanım Koroğluya baxıf dedi:
– Koroğlu, bu kimdi?
Koroğlu dedi:
– Sənin əmin oğludu, Hasan paşanın oğludu.
Niyar xanım dedi:
– Elə şey olmaz.
Koroğlu dedi:
– Özüdü ki, var. İndi tafşır tamam otaxlar bəzənsin, dəlilər hamısı
cəm olsun. Dəlilər tamam cəm oldular, yığıldılar.
Ağcaquzu gördü kü, bu doğrudan da Koroğludu. Dəvədən endi,
dedi:
– Ağa Koroğlu, bu yeddi dəvə yükü var-dövlət sənin, dəvələr
sənin, ancax mən vacif bir iş üçün sənin əyağına gəlmişəm.
Ağcaquzu Pərzad xanım haqqında olan söhbəti Koroğluya nəql
elədi. Koroğlu dedi:
– Oğul, qoy bu sirr qarnında qalsın, Niyar bilməsin, heç kəsə heç
şey demə. Mən indi dəlilərdən bir neçəsini çağırajam. Görək kim
mənnən gedər. Üç günün içərisində sənin Pərzadını gətirdim gətirdim,
gətirmədim mən Koroğluluğumu üstümnən götürəjəm.
Koroğlu götürdü görək dəliləri nejə çağırdı:
De, atdansın qoçaxlarım,
Başı cannan keçən gəlsin.
Eyvaz xana canım qurvan,
Mərd əlinnən içən gəlsin.
Eyvaz xan badeyi başına çəkif Koroğlunun arxasına addadı, dedi:
– Ağa Koroğlu, noluf, mən həmeşə sənnən var deyləmmi, elə söz
danışersan? Dəlilərin hamısının gözdəri açılıf, qulaxları şeşlədi; ayə,
görən burda nə var?
Onatan Koroğlu aldı görək nə dedi:
Livasın polad geyənnər,
Donnuğun mənnən yeyənnər,
Adına dəli deyənlər,
Şirin cana qıyan gəlsin
– deyəndə, Bəlli Əhmədnən, Halaypozan da Koroğluya tərəf addadı.
Götürdü Koroğlu görək nə dedi:
Gəzək dağları-daşdarı,
Sovluyax sər qılışdarı,
Koroğlunun qardaşdarı,
Yağı bağrı piçən gəlsin.
Xan Eyvaz, Bəlli Əhməd, Halaypozan – üçü də Koroğlunun arxasında
dayandılar. Dedilər:
– Koroğlu, nə olar-olsun, hara desən getməyə haxırıx.
Koroğlu dedi:
– Əziz dəlilərim, mən istəsəm əmr verrəm, bütün dəlilər arxamca
gələr. Əmbə bu əmr döylü, bu bir tilsim qırmaxdı. Ona da dörd nəfər
kifayət eliyər.
Koroğlu Niyara sarı dönüf dedi:
– Niyar xanım, mən gələnəcən Dəmirçioğlu, Dəli Həsən burda
başçı olar, bu mənnən gələn bu iyid də sərkərdə olar. O nə əmr versə,
onun əmrinə əməl eləyərsiniz.
Koroğlu bunnarı deyif, atdara suvar oldular. Dörd nəfər dəli yola
düşüf Ağqayıya çatanda, Eyvaz xan dedi:
– Ağa Koroğlu, başına qurvan olam, bir onca dayğalığına anam
Niyar xanıma sözüm var.
Koroğlu dedi:
– Oğul, buyur.
Eyvaz xan alıcı quş kimi atını çapıf gəldi dayandı Niyar xanımın
hüzurunda, dedi:
– Aneyi-mehriban, sən Koroğlunun ürəyinin təmizdiyinə baxma.
Nə qədər olmasa, Ağcaquzu düşman oğludu, onu gözdən qoyma, bizi
aldada bilər.
Niyar xanım dedi:
– Bala, bala, bu dərsi bavan Koroğlu mana gecə keçif. Arxeyınca
çıxın gedin, heç şeyin fikrini çəkmiyin.
Eyvaz xan Niyar xanımın bu sözünnən sonra bir qədər arxeyınnıx
tafdı. Çaparax gəlif Ağqayada yoldaşlarına çatdı. “Ya Allah” – deyif
yola düzəldilər. Az getdilər, çox getdilər, o dağa çatdılar kı, Ağcaquzu
o dağı salıx vermişdi. Pərzad xanım hası dağa çıxmışdı, asdannara
qarışıf hası səmtə getmişdi, gəlif həmən yerə çıxdılar. Dağın ətəyinnən
atdarı başdadılar dağ yuxarı sürməyə.
Sizə kimnən xəvər verem, Pərzad xanımnan. Pərzad xanım gördü
kü, dörd atdı gəler. Əmbə burya heç bəni insan əyağı dəymeyif. Dedi,
gəl bunnarı yoxlamaxdan ötrü, bəni-insan oluf-olmadıxlarını bilməkdən
ötrü bir iş aç. Oydu ku, bir sehr elədi. Dağın döşündə bir bağ-bostan
əmələ gəldi, gəl görəsən. Qarpız, yemiş, gül-çiçək gəl ki görəsən!
Koroğlu baxdı gördü kü, aya, bayax sıldırım olan qayaların yerində
qarpız-yemiş pitif, qımışdı, güldü, dedi:
– Bizə atılan oxa bax.
Bu vaxtı Eyvaz, Bəlli Əhməd atdan sıçraşdılar, cumdular bostana.
Hası qarpızı kəsdilər dümappağ, hası yemişi kəsdilər zəhrimar, zəkkum,
ağıza vurulası döylü.
Koroğlu dedi:
– Oğul, oğul, atdanın, siz bilin ki, biz buraya caduya tüşməyə
gəlməmişik, cadu pozmağa gəlmişik. Mənnən ayrı tüşmüyün, mənnən
ayrı tüşsəniz, özünüzü güdaza verərsiniz.
Bostanı yarıf keçən vaxtı Pərzad xanım başa tüşdü kü, bunnar insandılar,
bunun dalınnan gəlellər. Pərzad bir heyvətdi şir donuna girif,
qayanın üstündə oturdu. Koroğlu başa tüştü kü, həmən şir donunda
qayanın başında oturan Pərzad xanımdı. Çünkü heyvan olan yaraxlıyasaxlı
adamları görüf belə hərəkət eləməzdi. Belə məqamda vəhşi
heyvan ya gərək adama hüjum çəksin, ya da qorxuf qaçsın. Əmbə bu,
şəstnən sinəsini də bunlara tutuf tamaşa eliyirdi. Koroğlu gördü, heç
bir əlac yoxdu, nə oxnan atılasıdı, nə də tora salınasıdı. Qayanın başına
da kim çıxa bilər, özü də tilsimli qayadı, odu ku, götürdü gücü sazsözə
çatdı, görək nə dedi:
Uca dağların başında,
Mən bir asdana uğradım.
Yedim içdim, dövran sürdüm,
Bağa-bostana uğradım.
Pərzad xanım tez silkindi. Aslan livasınnan çıxdı. Elə bil Məleykə
kimi anırdan bəri boylandı. Bəri boylananda dağlar-daşdar bu
gözəlliyə afərin dedi. Bu vaxt Pərzad xanımın yaxasını yel qaldırdı,
nar məmələr göründü. Məmələr görünəndə Koroğlu dedi:
– Əyə, bu zalım qızı nə qayırdığıdı.
Götürdü görək nə dedi:
Bəridən gəl, gözəl, bəridən,
Ürəyimin yağın əridən,
Silkindi, çıxdı dəridən
Məməli məstana uğradım.
Bu söz Pərzad xanımın xoşuna gəlmədi. Dedi:
– Əyə, ağlına gələni söyləmə.
Koroğlu dedi:
– Mənim ağlım başımdadı, sən ağlını başına yığ, üst-başına fikir ver.
Pərzad xanım əyilif yaxasına baxanda gördü, düz deyir, əynindəki
paltarın yaxası təmiz açıxdı. Tez səhvini başa tüştü, xəjələtinnən ayrı
livaya keçdi. Koroğlu götürdü sözün davamını, görək nə dedi:
Koroğlunun vardı adı,
Hey gəlir dadı-fəryadı,
Görməmişəm böylə cadı,
Firəngistana uğradım.
Koroğlu gördü kü, Pərzad xanım livasını dəyişdi, ancax anırdan
bəri bunnara yaxın gəldi.
Qız dedi:
– Qəhrəman oğlan, sənin fikrin dağlara, daşlara.
Koroğlu dedi:
– Xeyir, igid gözəl gördü coşmalıdı, coşmasa, o, heç iyit döylü.
Götürdü görək daha nə dedi:
Uca dağların başında,
Ləbli-ləbli qar görünər.
Mənim bu xəcil könlümə,
Ala gözlü yar görünər.
Pərzad xanım dedi:
– Oğlan, bəyax mən sana dedim dilini çıldırratma, sözüyün əvvəliniaxırını
bil. Bu dağın kəlləsində sənin könlün nə yar istiyir? Okun yar
xiyalına tüşüfsən, onda gərək sən bu yerdən salamat qayıtmayasan.
Ağlını başına topla, gör bir mən nə deyirəm, sən nə eşidirsən.
Aldı Pərzad xanım:
Bağlar içində pencərəm,
Bu otağımda bar görünər.
İndi səni mən sancaram,
Ətrafın şahmar görünər.
– deyif, elə bir sehir oxudu ku, bütün dört yanı ilan bürüdü. Hər tərəfdən
ilannar üstərinə hücum çəkdi. Dəlilər bir-birinə qısılıf, əlləri qılıncın
qəbzəsində titim-titim titrədilər. Koroğlu özünü itirmədi, dedi:
– Xanım, xanım, qulaq as:
Bilmədim yarın fəndini,
Əmeydim ləbin qəndini.
Açeydım göysün bəndini,
Ağ sinəndə nar görünər.
Qız dəli olmadımı, ildıza çıxdı. Bir sehir oxudu, yer yarıldı, dəlilər
də, Koroğlu da yerin arasında sıxılan vaxtı, Pərzad xanım dedi:
– Əyə, zalım oğlu zalım, qulax as, mənim qoynumda sənin nə işin
var.
Zəmbur çəkər bal olanda,
Halın yaman hal olanda,
Dayan, dilin lal olanda,
Gözdərində tor görünər.
Koroğluyu dəlilərnən baravar torpax sıxmağa başladı. Hər tərəfdən
də bir neçə şahmar başı çıxıf, onnara tərəf uzanmışdı. Koroğlu
mətəl qaldı, dedi:
– Ayə, bu zalım qızının cadısı nə təhər cadıdı? Gəl buna deynən
ki, yekə kişi qızısan, belə işdərinnən əl çək, adam ol, adamlara qarış.
Məcbur eləmə ki, əlimi qılınca aparem, səni parça-parça eliyim. Mənim
qılıncım elə-belə qılışdardan döylü, mənim qılıncıma Həzrət Əlinin
əli dəyif. Bu qılıncın qavağında cadu nədi, piti nədi, şahmar nədi, sən
nəsən. Gəl məni məcbur eləmə.
Aldı Koroğlu:
Qələm alıb yazammaram,
Bu qəbrə mən dözəmmərəm,
Gen dünyada gəzəmmərəm,
Dünya mana dar görünər.
Pərzad xanım dedi:
– Əyər gənə ağlına yar-mar sözü salsan, vallah, səni onnan da pis
günə salajam.
Aldı Pərzad xanım:
Pərzad deyir, tanı məni,
Tərk etmişəm xanımanı,
Şahmar ollam, çallam səni,
Dünya sana mar görünər.
Koroğlu gördü kü, qız dediyinnən dönmüyəjək, dedi:
– Ay qız, adam balasısan, məni höysələdən çıxartma, and olsun
Allaha, əlimi Misri qılınca atsam, səni iki yerə parçalıyajam, tez ol, bu
torpağı arala, uşaxları sıxıf-üzmə.
Pərzad xanım baxıf gördü kü, daha sınax bəs eliyər, bir sehir oxudu,
dəlilər torpax məngənəsinnən azad oldular. Əmbə yazıxlar qorxudan
uçum-uçum uçunordular. Bir-birinin üzünə baxanda gördülər ki,
vallah, tufar gəji kimi dümağ ağarıflar. Koroğlu dəliləri bu halda görüf
əl atdı Misri qılıncın dəstəyinə, nə fikirrəşdisə fikrinnən daşındı, dedi:
– Pərzad xanım, sən yerin yeddi qatına da girsən, quş oluf göyə də
uçsan, əlimnən yaxa qurtara bilməzsən, yaxşısı budu, gəl meydana,
qoşul bizə, çıxax gedək.
Pərzad gənə də bir sehir oxudu, ceyran livasına girif dedi:
– Çox atım-atım dersən, indi mən qaçem, sənin atın mənim
dalımca çatsın, görem nejə çater.
Koroğlu dedi:
– Sən hələ Qırata bələd döyülsən, səni Qıratın dırnaxlarında tafdıyaram,
qaç.
Koroğlu bir qədər ceyrana mənzil verdi, sonra da öz-özünü
məzəmmətdədi ki, əyə, mən indi bunun dalınnan at salsam, ona qılınc
çalsam, hamı məni qınıyajax, deyəjəklər ki, Koroğlu bir qıza baş qoşdu,
onu qanına qaltan elədi. Bu fikirnən arxa səmtə baxdı, baxanda gördü
Çənlibel güzgü kimi görüner, konlu qubarrandı, götürdü görək nə dedi:
Yönü bəri duran dağlar,
Ellər səni bəzər bir gün.
Güllü, bənəfşəli bağlar,
Yarım səndə gəzər bir gün.
Geri baxanda gördü, bəyax ceyran livasında qaçan Pərzad xanım,
indi insan livasında yaxınnaşıf ona qulax aser. Koroğlunun gözdəri
yaşardı. Dedi, əyə, hancara olmasa, insan öyladıdı, onun da ürəyi, diləyi
var, biznən tərs gətirməyinə baxma. Koroğlu götürdü sözünün o biri
xanasını:
Hər iyiddə olmaz hünər,
Od olmasa, ojax sönər.
Dövlətdidən dövlət dönər,
Ağlı başdan təzər bir gün.
Baxıf gördü kü, bayax qaçan bu dəfə laf yaxın gəldi. Özü də insan
livasındadı. Gözdəri də yaşarıf, Koroğluya boylaner.
Aldı Koroğlu:
Koroğlu Çənlibellərdə,
Qalmışam fitnə-fellərdə,
Mən ölsəm qürbət ellərdə,
Kim qəbrimi qazar bir gün.
Pərzad xanım yaxınnaşıf dedi:
– Doğrusunu de, görəm sən kimsən?
Koroğlu dedi:
– Xanım, mən Koroğluyam.
Pərzad xanım dedi:
– Əgər sən Koroğlusansa, bu veranxana düzdərdə nə gəzersən?
– Ay Pərzad xanım, dərdsiz aşıx ağladığını heç görüfsənmi, axı
mənim dərdim var, mən buraya onçun gəlmişəm.
– Düzünü de, görək sən niyə gəlifsən?
Burda götürüf görək Koroğlu nə dedi, siz sağ olsun:
Mən qoç Koroğluyam çıxdım qalannan,
Ərzəmi götürdüm divana gəldim.
Xotkarın oğlunnan peyman eylədim,
Fikrimi zay etdim, imana gəldim.
Pərzad xanım qulaxlarını şeşlətdi, dedi:
– Ayə, bu nə xotkar oğludu der, bu nə danışer?
Pərzad gözünü Koroğlunun üzünə zillədi. Əmbə Koroğlu gözünü
çöyürüf Eyvazınan Halaypozanın üzünə baxanda gördü vallah, bir qız
görəndə oynaxlıyan oğlannar, indi elə bilginən ki, don vuruf donuzdurufdu,
heç ürəkləri üstə gəlmer, matdarı-qutdarı quruyufdu. Bəlli
Əhmət də qılıncını yerə qoyuf, mat-mat boylanerdi.
Aldı Koroğlu:
Bu dağların zirvəsinə varanda,
Qılınc çəkif, düşmən bağrın yaranda,
Samur qırağında məclis quranda,
Mey içdim, məst oldum, məstana gəldim.
Pərzad dedi:
– Ay kişi, düz danış, düz de. Nəyə gəlifsən, məqsədin nədi? Məqsədini
düzən desən, inşallah mən də ona əlac eliyəm.
Aldı Koroğlu:
Koroğluyam öz canımnan küsərəm
Bir yel oluf, bu dağlarda əsərəm.
Getməsən də bil, başını kəsərəm,
Səni aparmağa mərdana gəldim.
Söz tamam oldu. Pərzad xanım dedi:
– O ku məni aparajasan, söylə görəm kimə aparajasan?
Koroğlu gördü kü, Pərzad xanımın əhvalı özündə döylü. Bayaxkı
cadı-pitidən də əsər-əlamət yoxdu, dedi:
– Qulax as gör kimə aparajam:
Ovçu olan ovun izlər,
Dur varax bizim ellərə.
Ağcaquzu yolun gözlər,
Dur varax bizim ellərə.
Pərzad xanım Ağcaquzu adını eşidif cin atına minmədimi.
Dedi:
– Əyə, zalım oğlu, məni aparersan bir iyidə apar, Ağcaquzu nə
iyitdi ki, sən onnan ötrü mənim dalımca gəlifsən.
Koroğlu dedi:
– Xanım, xatrına dəyməsin. Qulax as, qulax as, gör bir nə deyirəm:
Gözəl xanım, olma naşı,
Nə gəzersən dağı, daşı.
Ağcaquzu qoşun başı,
Dur varax bizim ellərə.
Pərzad xanım dedi:
– Hası qoşunun başıdı, o, bir cadıyı axıra kimi öyrənif başa çıxa
bilmədi.
Koroğlu o sahat işi başa tüşdü. Dedi, qulax as:
Sona tərk etməz gölünü,
Xoryada vermə telini.
Koroğlunun gözəl gəlni,
Dur varax Çənlibellərə.
Söz tamam olan kimi Koroğlu dedi:
– Qızım, dur gedək, biz sənsiz qayıdası döyülük.
Pərzad xanım dedi:
– Koroğlu, o ku sən məni özünə gəlin kimi aparersan, onda gederəm,
əmbə onu bil ki, Ağcaquzu sən deyən kimi iyid olmasa, onda
zəhər içif özümü tələf eliyəjəm, sən də günaha batajasan.
Koroğlu dedi:
– Pərzad xanım, mana qoç Koroğlu deyəllər, mən səni zornan da
aparardım. Əmbə özüm bilerəm ki, sən zor işdədiləsi qız döyülsən, hər
şey sənin ürəyinnən olajax. Bu günnən mən sənin qaynatanam.
Eyvaz atdan endi, Pərzad onun atına mindi. Üzü dağ aşağı yol başdadılar.
Eyvaz atın yüyəninnən yapışıf, özü payı-piyada gedəsi oldu.
Gəlhagəl, günə bir mənzil, teyimənazil, ustad dili yüyrəy olar,
gəlif Ağqayanın yanına çatanda Koroğlu dedi:
– A bala, Eyvaz, Bəlli Əhməd, siz Yağı qoruğunnan gedin, Pərzad
xanıma gül-çiçəkdən çələng düzəldin, atdarınızı da gözəl-göyçək
bəziyin. Mən burdan kesəsinə gedif, bu sahat dəlilərin hamısını görüşünüzə
göndərəjəm. Gərək Pərzad xanım elə qarşılansın ki, heç bavası
Cəfər paşanın imaratında da elə qarşılanmasın.
Dəlilər “baş üstə” deyif, Pərzad xanımı da götürüf, Yağı qoruğunnan
getməkdə olsun. Koroğlu Qıratı tərpədən vaxtı ağ cığırın ağzında
gördü kü, bir göy dəmir atdı, üstündə də bir enni kürəkli, alçax boylu,
qırmızı gözdü bir kişidi. Ağ qayıya doğru boylaner. Bunu görən kimi
Qırat tərpənməzcə dayandı. Koroğlu gördü kü, ayə, Qırat yerinnən tərpənmer.
Ata mahmız çəkdi, at gənə getmədi. Koroğlu dəli olmadımı:
– Ayə, vayıs oğlu vayıs, yolu niyə kəsifsən? – dedi – Görörsən at
getmer.
Atdı yuvaş-yuvaş başını Koroğluya hərriyif, zəhmnən tərs-tərs
ona baxdı, dedi:
– Məyər dədəyin yoludu? Anırdan getsən olmormu, baldırın qırılajaxmı?
Koroğluyu elə biliynən ildırım vurdu. Dəli oldu, götürüf burda nə
dedi, biz deyək, siz şad olun:
Tatsan, kürtsən, nə millətsən,
En atınnan, əcəm oğlu.
Gözdərinnən mazaratsan,
En atınnan, əcəm oğlu.
Atın üstündəki dedi:
– Əyə, ağlını başına yığ, atımnan niyə tüşərəm, var yolunnan çıx
get, nə qədər ki, əl-ayağım sana toxunmuyuf, əl çək mənnən.
Koroğluyu təzədən od götürdü. Aldı görək nə dedi:
Asdan kəsifdi qarşını,
Axıdajam göz yaşını,
İndi üzəjəm başını,
En atınnan, əcəm oğlu.
Atdı qımışdı. Bu qımışanda Koroğlu daha da cinnəndi.
Dedi:
– Əyə, deyəsən bu tufanı dağılmış məni tanımer, gəl adını buna
nişan ver, qoy canına vəlvələ tüşsün.
Götürdü görək nə deyir:
Qoç Koroğlu mənəm, mənəm,
Çətin dediyimnən dönəm.
Əlimnən şikar vermərəm,
En atınnan, əcəm oğlu.
– Ayə, qoç Koroğluymuşsan, bağışla tanımadım, elə bildim buranın
qoruxçusu zadısan, onçun sana ajıxlandım. Nə demək istiyirsən, ay
qoç Koroğlu?
Koroğlu dedi:
– Atdan tüş, get atın ciloyunu da mənim üzəngimə bağla, özünü də
qavağıma qatıf Çənlibelə aparajam. Bu gün mənim yaxşı günümdü,
Pərzad xanımın toyunda qulluq eliyərsən.
Atdı dedi:
– Yox, atdan düşməyim olmuyajax. Atdan o vaxt tüşərəm ki, sənin
atın mənim atımı ötə.
Koroğlu dedi:
– Baş üstə, sürək!
Atdı dedi:
– Kimin atı ötsə, geridə qalan ötənin qavağına tüşsün getsin.
Koroğlu bu şərtə irazılıx verdi. Axı indiyətən Qıratı ötən olmuyufdu!
Həmən atdı dedi:
– A Koroğlu, harıynan sürək, xətrin harıynan istiyir?
Koroğlu dedi:
– Bax bu qaratikənnığı, çınqıllığı görörsənmi, ordan qırdıramasına
öyannan belə hərrənək, belə gələk.
– Hardan dersən sürək!
Nolajax, Koroğlu Qırata bir qırmaş vurdu, iki qırmaş vurdu, at
yerinnən tərpənmədi.
Əmbə bu biri bir göz qırpımında həmən yerrərdən keçif, Ağqayanın
da o üzünnən hərrənif, ildırım kimi dala qayıtdı. At atın yanına
gələndə Qırat təzədən yerinə pərçim oldu, getmədi. Koroğlu mətəl
qaldı, dedi:
– Ay canım, bu atı mən əlimə keçirsəm, Türk nədi, İran nədi, Ərəb
nədi, pütün dünya mənim ayağımın altında qalmıyajaxmı? Odu ku,
gənə də qarşısındakına üz tutdu:
– Əyə, iyid, atdan en!
Dedi:
– Niyə, mənim atım sənin atını addadı axı. İndi sənin atın mənimdi.
Koroğlu hirsdəndi, atdan tüşüf kişinin üstünə gəldi, dedi:
– Tüş atdan güləşək, kim yıxsa at onundu.
Atdı dedi:
– Mənim başım üstə!
“Mənim başım üstə” – deyif anırdan bəri iyid də gəldi, Koroğlu da
gəldi. Koroğluda bir yaxşı xəsyət varıydı, həməşə güştü tutanda biləyini
çirmiyif “ya Əli, sənnən mədəd” – deyərdi. Burda da gənə dedi:
– ”Ya Əli sənnən mədəd”.
Koroğlu irəli cumana kimi, o birisi əl on arşın qavağa uzandı,
Koroğlunun qurşağından yapışıf elə tulavızdadı kı, Koroğlu gedif
Ağqayanın başına tüşdü. Koroğlu indi başa tüşdü kü, Niyar xanımın
qarğışına tuş oluf. Dodaxlar partdıyıf, irəngi-bənzi qaçıf, dünyəsi
dəyişif. Koroğlu bu qayadan sürünə-sürünə gəldi, baş əydi:
– ”Allahum məsəlla əla Mühəmmədən və ali Mühəmməd” –
deyif, Həzrət Əlinin üzünə baxdı. Bu vaxt Əlinin gözündə bir damla
yaş giləndi. O da salavat çöyürdü, dedi.
– Koroğlu, Qoşabulağın üstündə atanı dəfn eliyən vaxtı mənim adımı
çağırmışdın, sənin kürəyinə mən əl çəkmişdim. Demişdim, kürəyin yerə
gəlməz, qılıncın da qılıncıma dəymişdi. Bax get, bir kəsi incitmə, haqqın
yolunnan heç vaxt çıxma. Onu da bil ki, indi toyuna tələsdiyin Ağcaquzu
da Hasan paşanın yox, sənin doğma balandı, onu da sənin yanına mən
göndərmişəm, o həmən oğlandı kı, mağarada qoyuf qaçmışdın. Onun sağ
biləyində sənin bilərziyin də var, baxarsan tanıyarsan.
Bunu deyif Həzrət Əli Düldülə suvar oldu, bir göz qırpımında qeyb
oldu.
Koroğlu tutduğu işdən peşman oldu, bir tərəfdən də söyündü kü,
Həzrət Əliynən bu şəkildə də olsa, görüşdü, həm də Ağcaquzunun
onun oğlu olmasına çox söyündü. Koroğlu fikirri-fikirri Qıratın belində
havaxt gəlif Çənlibelə çatdığını bilmədi, onda baxdı, at dayandı.
Niyar xanım Koroğlunu belə, bu şəkildə, bu halda görüf ürəyi qubar
elədi. Götürüf görək nə dedi:
Niyə məlulu-müşkülsən,
Hanı Eyvaz, xan Koroğlu?
Göz yaşım ümmana döndü,
Bağrım oldu qan, Koroğlu.
Koroğlu baxdı kı, hələ Eyvazgil gəlif çıxmıyıf. Niyar xanım da
ahı-vayda, ahı-zardadı, anrı-bəri boylandı. Koroğlunun heç ağlı üstünə
gəlmerdi. Niyar xanım aldı görək:
İrəngin dönüf löyünnən,
Sinəm dağlıdı düyünnən,
Qurban kəsəllər qoyunnan,
Sana qurvan mən, Koroğlu.
Koroğlu yana baxanda gördü kü, budu Eyvazdı, Bəlli Əhmətdi,
Tanrıtanımazdı, bir də Pərzad xanımdı gəldilər, ənbə Koroğlu özündə-
sözündə döylü, gözünün ujunnan Niyar xanıma işara elədi ki, uşaxlar
gəler.
Aldı Niyar xanım:
Tərlansan kəklik ovunda,
Niyarın gözəl boyunda
Pərzad xanımın toyunda,
Sürək bir döyran, Koroğlu.
Söz tamama yetdi. Koroğlu gənə də özündə döylü. Dəlilər üç bir,
beş bir buların başına cəmləndilər. Bütün dəlilər üç dəliynən Pərzad
xanımı qarşılamağa getdi. Əmbə Koroğlunun belə pərt olmağı, dodaxlarının
partlaması heç kimi açmadı. Oyur-oyur oynuyan, barmaxlarının
üstündə süzən, Qıratın belində çapan Koroğludan əsər-əlamət qalmamışdı.
Məclis yığılıf, hamı sövüner, təkcə Koroğlunun irəngi yerinə
gəlmer. Eyvaz yaxına gəlif dedi:
– Baba, söylə görem niyə eliyersən, bəlkə dərdini mana deyəsən.
Burdan-bura sana nə üz verdi ki, biz bilmədik? Axı, beşimiz də Ağ
qayıya çatana kimi kefi kök, damağı çağ gəldik. Bizdən ayrılannan
sonra sana nə üz verdi ki, bu günə tüşüfsən?
Koroğlu Eyvaza heç fikir vermədi. Gözünün qulağınnan şərab
tuluğuna baxdı. Bir şərab tuluğu gətirdilər. Koroğlu tuluğu başına qaldırıf
bir xeyli içdi. Eyvaz gördü kün, tulux boşaler, dedi:
– Ay ağa, biz bilerik ki, sən kef əhlisən, hamısını içəjəsən, əmbə
bir de görəm başına nə iş gəlif?
Koroğlu dedi:
– Eyvaz, mənim sazımı gəti.
Koroğlunun dili indi-indi açılerdı. Gənə Ağ qayıya tərəf boylandı.
Dəlilər dedi:
– Ayə, bu Ağqayada bunun nəyi qalıf, indi kimi gözdüyür, görəsən?
Sazı gətirdilər, Koroğlu götürdü görək dərdinə müqabil nə dedi:
Niyar xanım, bir ərəbə tuş oldum,
Ağlımı əlimnən aldı da getdi.
Qurumuş dilimnən hədyan söylədim,
Məni Ağqayaya çaldı da getdi.
– Əyə, zalım oğlu, sən nə danışersən?
Eyvaz dəli oldu, gözü kəlləsinə çıxdı. Elə bir dəli nərə çəkdi ki,
dağ-daş titrədi.
– Ağa, kimdi o, elə bu sahat bu yeddi min yeddi yüz yetmiş yeddi
dəliyi onun üstünə tökəjəm.
Koroğlu dedi:
– Ay oğul, ay oğul, hələ dayan gör bir nə derəm:
Yüz min dəlinin də yetişməz gücü,
Məğrubdan-məşruqa vermer o bacı.
Mardan qamçısı var, zəhərdən acı
Oynatdı əlində güldü də getdi.
– A kişi, o kimdi de görüm o nə kərədi ki, Eyvazın qılıncının
altınnan qaçsın?
Koroğlu dedi, qulaq as:
Koroğluyam, budu sözümün sağı,
Onun hökmündəndi Köysər bulağı,
Adı Həzrət Əli – dinin dayağı,
Düldülünə suvar oldu da getdi.
Söz tamam oldu. Hamı üzünə salavat çöyürdü. Hamı: “Allah, sana
şükür”, – dedi. Qurvannar kəsildi, nəzirlər çıxdı. Koroğluynan Niyar
xanım Ağcaquzuynan Pərzad xanımı yannarına çağırıf xeyir-dua verdilər.
Qoç Koroğlu dedi:
– Camahat, bu cavannarın toy günündə istiyirəm, bir şey də hamınıza
əyan olsun, bilin və agah olun, Ağcaquzu mənim belimnən gələn
doğmaca balamdı, inanmersınız, onun qolunda mənim bazübəndim
olmalıdı, baxın.
Koroğlu əlini uzadıf Ağcaquzunun sağ biləyini çirmələdi, öz bilərziyini
tanıdı. Bu işdən Ağcaquzu özü də çaş-baş qaldı. Koroğlu əhvalatı
dəlilərə nağl elədi. Ağcaquzunun nejə itkin düşdüyünü söylədi. Bu
işdə Həzrət Əlinin köməyin də hamıya çatdırdı.
Niyar xanım yaxına gəlif, hər iki cavanı öpüf bağrına basdı. Dedi:
– Ay Koroğlu, indi belə çıxer ki, sən oğlunnan bajanaxsan, eləmi?
Pərzad mənim doğma bajım, Ağcaquzu sənin oğlun.
Koroğlu Ağcaquzuyu da, Pərzad xanımı da bağrına basdı. Öyəclər
kəsildi, şülənnər pişdi, bir toy elədilər ki, dünyanın gözü belə toy
görməmişdi. Bu günnən Çənlibeldə bir cavan ailə də artdı. Deyillər bu
iki cavan uzun ömür sürdü, xoşbəxt yaşadılar.
davamı
