PROLOQ
Bu uzun şeiri Əfqanıstanda hərbi xidmətdə olarkən dünyasını dəyişən Akif, Rəsul üçün və onların uşaqlıq, əsgərlik dostu hərbi xidmətdə dəfələrlə yaralanmış, mşəqqətlər çəkmiş, sinəsində iki dost dağı gəzdirən və bir də 1985-ci ildə Sov.İKP. MK tərəfindən Sovet qoşunlarının Əfqanıstana "qardaş köməyi" səhv adlandırılarkən özümüzünkülərin Əfqan döyüşçü və veteranlarına bəslədiyi soyuq münasibəti və öz üzərində o vaxtdan bəri "səhv" kəlməsini daşıyan qardaşım Qərib üçün, anamın dili ilə desəm "Aşıq Qərib" üçün yazıram.
Balta varsa, baş gərək,
Başım ağrıyır mənim.
Qəbrimə qoyulmağa,
Daşım ağrıyır mənim.
Dərd məni qaralayıb,
Demək, məni dərd sayıb.
Kipriyim yaralanıb,
Yaşım ağrıyır mənim.
Özün sındıra bilmir,
Göydən endirə bilmir.
Fikri qaldıra bilmir,
Qaşım ağrıyır mənim.
Dilimdən söz sürüşüb,
Gəlib şeirimə düşüb.
Yadıma nələr düşüb,
Huşum ağrıyır mənim.
Biləcəri...
üç manat ver keç içəri.
Çağrışçılar dəstə-dəstə,
Urisetə filan qədər,
Biləcəri tutan qədər.
"Əfqanıstan" sözü burda
Gizlədilir.
Qovluqlardan qovluqlara,
otaqlardan-otaqlara,
Zabitlərdən-zabitlərə,
ötürlərək,
Rayonlara gizli gəlir.
Əl altında saxlanılır.
Çağrışçılar yoxlanılır.
"Vayenkomat" hirsli, şişman
Qəzəblidi,
Sapsarıdı, ətirlidi, kremlidi.
Valideynlər çəkinirlər,
Çünki burda "Əfqanıstan" kəlməsi var.
"Vayenkomat" rusca hərdən
Hirsli-hirsli sözlər deyir,
Valideynlər rus dilindən çox qorxurlar.
Ata var ki, rus dilini heç bilməyir.
Bir də gördün hərbi komissar,
Qəzəblənir işçisinə.
Ya da kənddən gələn
əsgər gedən,
Cavanların birisinə.
Rusca elə qışqırır,
uşaq qorxur,
düşür uşağın əlindən
Kənddən gətirdiyi
Anasının qoyduğu,
o yemək bağlaması.
Oyanır üz-gözündən,
Bacısının dodağı,
Anasının ağlaması.
Uşaq qızarır, utanır
Kənardan baxır atası.
Uşaqların sifətində,
əfqanıstan sarısı.
Bir xəbər də buraxılıb
əvvəlcədən rayona.
Deyəsən bu göndəriş
Gedir Əfqanıstana.
Kimsə bunu
Yuxarıdan deyir belə.
Sonra "ovu" əgil ələ.
Valideynlər yol axtarır,
Kommisarın otağına,
Zənglə, pulla.
Gah girirlər katibənin,
Sürücünün qılığına.
Yapışırlar bir zabitin
ətəyindən.
Söz deyirlər qulağına.
O da baxır yerə, göyə
Bir azda da gülümsünür,
Guya tanışdı deyə.
Atanın qırışığı açılır,
Seyf açılır.
Bax, delolar...
Moskvadı bunlar.
Bu da ki, Kamçatkadı.
Rəfdəki "Stroybat"
Bölük-bölük, hissə-hissə.
delolara baxır ata.
İndi oğlu bir "delo"du,
Qaldırmağa gücü çatmır,
Rəfdən-rəfə
Ötürməyə gücü çatmır,
O delonu götürməyə gücü çatmır.
Kommisarın otağından,
Gecəyarı bir söz qaçıb.
Kommisarın dodağından
Fikir qaçıb: "Əfqanıstan".
O söz qaçıb pul dalınca,
Təzə-əzə böyüyən
oğlanların dalınca.
O söz qaçıb "boy" dalınca.
Deyirlər ki, oğlanların,
İrisini aparırlar.
Qəşəngini, güclüsünü,
Girlisini aparırlar.
Analar peşmandılar,
Qəşəng oğul böyütməyə.
Xəstə olsa, boysuz olsa,
Sevinərlər analar,
Təki oğul getməyə.
Qan-qan deyir "Vremya",
Əfqanıstan qandı-qan.
İndi bizim əsəbimiz,
Çönüb olub Əfqanıstan.
Yamanca moda minib
Rus dili müəllimləri.
Çevirirlər hamıya,
Ruscadan xəbərləri.
Getdilər əsgərliyə,
Rəsul, Akif və Qərib.
anam yaman ağladı
Qərib, Qərib, oy Qərib.
***
Ataları Mirzə, Məmməd,
Əzim.
Mənim atam Mirzə -
çobanıydı.
Əzim isə kolxozçuydu.
Məmməd qoçaq suçuydu.
Biləcəriyə biz apardıq
hər üçünü.
Dopdoluydu Məmmədin
Köhnə, iflic xurcunu.
Nişanlıydı oğlu Akif
Öz bibisi qızına.
Yol gedirdi sevgiyə
O qızına-qızına.
Üşüyürdü qardaşım Qərib,
- adı da Qəribdi, özü də Qərib.
Rəsul - Əzimin oğlu,
Bir mehriban oğlandı.
Sırtıq üzdən, soyuq sözdən,
Bir də gördün allandı.
***
Bu da Biləcəri...
Hünərin var keç içəri.
Küləklər adamın əlindən tutub
Evlərə qonaq aparır.
Üşüdə-üşüdə aparır ki,
o evdə qonaq qalasan.
Uşaqların üstə gedən zabitin,
ağzına kilid vurulub.
Birdən ağzından söz qaçar.
Bir kişi də ona qırsaqqız olub: -
Bəlkə Biləcəridə tanışı var.
Hərə bir yol axtarır.
Ancaq Biləcəridə yol tapmaq asan,
Bu da Bilcəri...
üç manat ver keç içəri
İşçilərdən birini çək qərağa,
Qulağına söz tulla.
O da delonu hələlik qoyar
qırağa.
Sonra da ötürər Özbəkistana,
ya da Qazağa.
Daha qoymaz Əfqanıstana.
Axşam saat 11-də
Biləcəri vağzalında,
Uşaqları yola saldıq.
Əli, Rəsul qalxdı
qatarın səsinə.
Qərib yatmışdı skamyada
mən durğuzdum.
Üzünü söykəmişdi limonad şüşəsinə.
Pullarını verdik,
bağlama, filan,
Soyutma, yumurta, ayran
yığdıq uşaqların yan-yörəsinə.
Bir komandir vaıydı,
Sapsarı oğlan,
Guya tanış çıxdıq onunla.
Hər üçünü tapşırdım,
Bir az kişiləşərək.
Məmməd dedi: -Sağ ol, müəllim,
ürəyim arxayınladı.
Elə bu axşam qayıdam gərək,
Nədi burda qalmağın adı?
***
Bir ay keçmiş,
üç məktub gəldi Əfqanıstandan.
Mən öpdüm Qəribin barmaqlarından.
Sözlərindən öpə-öpə yaşadım.
Məmməd, Mirzə və Əzim,
Dözə-dözə yaşadılar.
Bir kinayə varıydı,
bir çox alçaq kişilərdə,
kinayəni əzə-əzə yaşadılar.
Biri deyirdi kənddə:
Mirzə pula qıymadı.
Məmməd pulu saymadı.
Əzimin əlində xəritə:
- Əfqanıstan hardadı?-
Gəzirdi baymağıyla.
Mirzə özün yanayırdı,
İri zoğal çomağıyla.
***
"Vremya" dost oldu bizə,
Otururduq üz-üzə.
Deyirdilər düşmanlar,
Dağ çəkir Əfqanıstana.
Guya köməyə gedib ona
Sovet qoşunları.
Deyirdilər duşmandı
Puş camaatı -
Beş milyon duşmanmı olar?!
Döyüşürdü Əfqanıstan
Sovet qoşunlarıyla.
Adamları partizan.
Hamsı milli qəhrəman.
ancaq sovetçilər,
Deyirdi onlara duşman.
Öz yurunu, elini
Obasını, dilini,
Qoruyan duşmanmı olur?
İyirmi milyonluq ölkə
Kimlə üz-üzə durur?
Sovet adlı rəngi-ruhu -
Görünməyən,
adı, soyadı bilinməyən
bic dövlətlə.
Siyasətdən xəbəri yox,
Qəribin də, Rəsulun da, Akifin də.
Müsəlmanlar oyuncaqdı,
bic doğulan bir dövlətin
əlindəcə.
Oğullarımız tabut olur
Əfqanıstan çölərində.
Əfqanıstan qəhrəmandı
Öz-özünü qoruyur,
Müstəqillik yollarında.
Bəs biz kimik?
Bəs biz nəyik?
Görən kimə süpürgəyik?
Kimdi bizlə yer süpürən?
Kimdi bizlə od götürən?
Məmməd elə bilirdi,
Deyəcəkdi "Vremya"
bizim uşaqlardan.
Əzim,
Çəkmirdi televizordan gözlərin.
Mirzə deyirdi kaş,
Toxunaydı gözlərinə gözlərim.
Rus qızı da yaman bicdi
Amma daha yaxşıdı Şatalin.
Elə bil bizi tanıyır.
Xüsusən Mirzəni tanıyır,
Nə var düpbədüz deyir.
Ancaq Mirzə dil bilməyir
Nə yaxşı var simsiz - radio
Sədaqət müəllim,
Səhər deyəcək, ay Mirzə dayı,
Hər şey yaxşıdı, özzüm ölüm.
***
Girib qış küləyinə,
Kəndə bir xəbər gəldi.
Bu xəbəri ilk dəfə,
Əli dayı bildi.
Bildiyini bilirdik görkəmindən.
Hamı qaçırdı yola.
Akifin özündən qabaq
xəbəri gəldi.
Tabut Bakıdaydı,
Xəbər səhər,
Akif axşama gəldi.
Qara bayraq kimi yellənirdi
Əliqulular.
Mirzə də bildi bunu,
işin düş olduğunu.
İncidi "Vremya"dan
Şatalin niyə deməsin bunu?
Mirzə öpdü xəbəri
Dedi bəlkə Qəribdən,
var xəbərin xəbəri.
Tabut axşama gəldi,
Bir qaşqa, "Skoro"da.
İşə bax, tələsmirdi,
Bu axşam "skoro" da.
Adamlar əllərindən
Tabutu yerə qoymadılar.
Ağzı bağlı tabutu,
açmağa qoymadılır.
Məmməd göyə çıxmaq istədi,
Adamlar qoymadılar.
üz qoydular tabuta,
Akifin üzü idi.
Qayıtdı kəndimizə
üç oğuldan biri.
Çoxaldı Əliquluların,
Tabut gözləyənləri.
Tabuta gözətçiydi,
Əli avtomatlılar.
Qırmızı papaqlılar.
Dedilər gərək axşama,
Biz tabutu dəfn edək.
Ağsaqqallar dedi ki,
Prokurora, katibə,
gəlin minnətə gedək.
Məmməd dedi: -yalvarıram,
Qoy oğlum bircə gecə
qalsın öz evimizdə.
Onun həsrətin çəkib
Balaca evimiz də
Xiffətini çəkmişik,
Düz bir il altı aydı.
Əsgərdən gələn kimi,
Ona toy olmalıydı.
Gəlibdi nişanlısı,
Əyninə geyib qanı.
Oğul vermişdim sizə,
Bəs mənim oğlum hanı?
Mısmırıxlı komissar
yenə də - "olmaz" - deyir.
Tabut dəfn olunmalı.
Bir ağsaqqal qışqırır:
- Xeyr.
Elimizin adəti var,
Tabut gecə qalmalıdır.
Hamı ağlamalıdır.
İcazə verilir,
Tabut qalır bir şərtlə.
Güdükçüylə, əsgərlə
Avtomatla, hökumətlə.
Tabut kimdən qorunur?
Onu öpən dodaqdan?
Məleykədən, Məməddən
Göz yaşından, yanaqdan?
Məmməd bir qıyya çəkdi: -
Bu tabut mənimdisə,
Məndən qorunmamalı,
Məndən qorunursa, demək,
Mənim deyil bu tabut,
Ay Mirzə,
Ay Əzim,
Ay Babalı.
Hamı şübhəliydi,
Taut daş kimiydi.
Məmməd bilirdi axı,
Oğlu belə daş deyil.
Ana bilirdi axı,
O daşa qardaş deyil.
Almışdı qucağına,
Məleykə bu tabutu.
Oğlu çox böyümüşdü,
yekəydi dəmir qutu.
Akif o axşam qaldı.
anayla tabut arasında,
Əli avtomatlı
əsgər dayandı.
Elə bil
tabutda heç kəs yoxdu
Tabutda nəfəs yoxdu.
Ağsaqqallar Məmmədə
Ürək-dirək verdilər.
-Gözlərin aydın olsun,-
Hətta belə dedilər.
Elə olur ki, bəzən,
Heç tabut da gəlmir.
Əvəzinə bir qara,
Kağız parçası gəlir.
Çox şükür, səninki gəldi,
Dəfn elədik,
üçün, yeddisin, qırxın
hamsını verdik.
Çox şükür!
Elə dedilər ki,
Az qala sevinsin Məmməd.
Eh, Mirzənin yanında,
Məmməd nə qədər xoşbəxt.
Mirzə fikirləşirdi,
Mənimki də gələydi.
Dəfn edəydim balamı,
Əfqanıstan çöllərində,
qoymayaydım balamı.
Bir az keçdi Məmmədi,
Çağırdılar rayona.
Guya Akifinmiş
Papaq verdilər ona.
Bir medal da verdilər.
Bir dənə fəxri fərman,
Şübhələnən hər adam,
Tez-tez dedi Məmmədə
Akifin ölməyinə,
İnana bilmir adam.
Bir az keçdi Akifdən,
Təzə bir məktub gəldi.
Kənddə nə varsa, Allah,
Hamsı qalxdı, dikəldi.
az qala,
Kənd dəli ola.
Mirzə fikirləşdi ki,
Akif sağsa,
Bəlkə tabutdakı,
Mənim öz balam olar.
Baxdı Sədaqət müəllim,
Məktubun tarixinə.
Akif öz ölümündən,
Yazıbmış bir gün önə.
Həmin məktub bircə an,
Yaşadı Akif kimi.
Qürbətdən qayıtmışdı,
Akifin ömrü kimi.
Akifin ölümündən
Nə qədər arzu yandı.
"Əfqanıstan söhbəti",
Bir az da bahalandı.
Qan-qan deyir komissar,
Gör necə kökdü səsi.
Analar öz oğlunu,
İstəmir ki, böyüsün.
Şikayət etsən əgər,
Vətən, torpaq, xalq adıyla
Tez səni həbs edərlər.
***
Əfqanıstan qandı, qan
Qan ətri gəlir,
Qəribin məktublarından.
Bir tərəfdə Əhməd şah,
dalında başqa ölkə,
dayanıbdı pusquda.
Bir yanda Bəbrək Kamral,
Arxasında Moskva.
Od tutub yanır Calalabad,
Sovetin gülləsidi,
Ölkə yad ölkəsidi,
Hara gəldi güllə at.
Tez-tez əmr göndərir,
Moskvadan Ustinov.
Qoşuna tapşırır ki,
Əhməd şahın burnun ov.
Öz içinə sığmayır
Əfqanıstan,
Ölkə dar.
Bir balaca ölkədə
Yüz ölkənin feli var.
***
Dörd ay keçmiş yenə də
Bir tabut gətirdilər,
Rəsul adında.
Bir kənd baxış varıydı,
Tabutun qanadında.
Dəfn etdilər,
Baxışlar quşlar kimi
uçub getdilər.
Əzimin gözü yığıldı özünə.
Təkcə özündən çıxıb getdi Mirzə.
Məclisdəydi özünü öyən kişi.
Əzim pula qımadı
deyən kişi
Az qala girə gözə
Əsgər geyimli, ulduz şəkilli
Başdaşları,
Ağlatdı adamları.
Anam kənd Sovet sədri Əli dayını gördü,
Ona bir-iki kəlmə söz dedi:
- Balam tuş gəlib qurda
Balam dönəydi yurda.
Ora qürbət ölkədi,
Balam nə gəzir orda?
Özü Qərib,
Sözü Qərib,
Aşıq Qərib,
Balam, uy, uy, uy, uy.
Kabilin küçələri,
Banlaşır beçələri.
Mən səslərəm Qəribi,
Hay verər neçələri.
Anam dediyi sözlərə uyğun öz köynəyinin yaxasından tutub dartırdı
Qərib, Qərib, Qərib, hey
Öldüm bala, öldüm hey.
Balam, balam, balam oy,
Qərib, Qərib, Qərib oy.
Dədəm, dədəm, dədəm oy.
Arazam mən, Kürəm mən,
Kür döşündən, Kür əmən.
Kür gözümə köçübdü,
Gəlib düşdüm Kürə mən.
Əli dayı bir söz demədi. Dedi səhər aparıb "peçatı" təhvil verəcəyəm. Belə hökumətdə işləməyə dəyməz.
Anam gecələr yuxu yatmır,
Guya keşikçidi Qəribə.
Özünü soyuğa verir,
Soyuq dəyib Qəribə.
Quru yerdə yatır ki,
Yaxın ola Qəribə.
Çox zaman ac qalır ki,
Qəribi görsün deyə.
Azarlayır azarda,
Qəribi görsün deyə.
Qərib su paltarlıdı,
Su içindədi Qərib.
Çıxıb çöldə durur ki,
Bəlkə çöldədi Qərib.
Dadlı yeməklər yemir,
Bəlkə də Qərib acdı.
Borşu çoz istəyir ki,
Qərib borşa möhtacdı.
Başa gələn ağrını,
Qəribdən gəlib deyir.
Ona görə ağrını,
Bu qədər çox istəyir.
***
Televizor gözdən düşüb,
Yalandı veriliş-filan.
Televizora sığarmı,
O boyda Əfqanıstan.
Şatalin yalançıdı,
Çox şeyi düz söyləmir.
Küsüb Sədaqət müəllim,
Heç tərcümə eyləmir.
Qəzetlər yalan yazır,
Gerçəkdi “ölüm” sözü.
Sən Mirzənin yanında,
Necə xoşbəxtsən, Əzim!
Məktub gəlmir Qəribdən,
Axı Mirzə neyləsin?
Necə sevinər Mirzə,
Bircə tabutu gəlsin.
Adamlar dəstə-dəstə
Gəlib gedirlər bizə.
Bəlkə də ehtiyac var,
Bu cür qayğıya, sözə.
Bitibdi, qurtarıbdı,
Qəribin əsgər vaxtı.
Nə məktub var, nə özü,
Dolaşır "itkin" sözü.
Hamı qayğı göstərir,
Bizim ailəmizə.
Bu qayğı şübhəlidi,
İnanmır buna Mirzə.
Qərib əsgərlikdən çox gec gəldi. Bir il vaxtından keçmişdi. Hamı deyirdi ki, itkin düşüb. Tabutu gəlməsə də hüzürünü verməyə hazırlaşırdıq. Bir səhər...
Səhərlərin bir səhəri,
Titrədi Əliquluların evləri.
Bir maşın şütüyürdü kəndə sarı.
Xəbərlə maşın ötüşürdü.
Hansı tez çata-çata.
Maşın tövşüyürdü,
sanki həyəcanından.
Az qalırdı öz səsinin içində bata,
Yollar qaçırdı ayaqlarından.
Yüksəlmişdi qan təzyiqi,
Bəlkə də yüzüydü nəbzi.
Hamı tanıdı Qəribi,
Hamı qaçırdı bizə.
Maşın xəbər,
xəbər maşın,
Kəndə xəbər bir gəldi.
Birdən maşın,
uzadıb siqnal əlini
tutub ürəyimizdən qalxdı, dikəldi.
Qərib maşından düşdü.
Hamı huşundan düşdü.
Yüyürdük ona sarı,
Çatanda görüşmədik.
Görüşməyə hey hanı?
Sanki ondan küsmüşdük.
Axı necə görüşək?
Vaxtında gəlməmişdi.
Bu qəfil, dəli sevinc,
Bizi dəli eləmişdi.
Anam getdi özündən
Qərib uy, uy, uy, uy.
On iki qurban kəsdik,
Bir dənə ala cöngə.
Kənd yedi doyunca.
Gəldi Əzmlə, Məmməd
Öpdülər Qəribi bir bala kimi.
Axtardılar Qəribi,
Başdan ayağa kimi.
Rəsuldan, Akifdən
bir xəbər tapmadılar,
Axırda ağladılar.
Qərib görməyibmiş,
Dostların ölümünü.
Bu sözlər heç açmadı,
Qohumların könlünü.
Qərib əridi buz tək,
Əyildi yeddi yerdən.
Göz yaşı dərindəydi,
Dartırdı öz içindən.
Göz yaşı özün asdı,
Qara kipriklərindən.
Qərib sağ gəldi deyə
"Əfqanıstan söhbəti"
Az qaldı ki, səngiyə.
Qərib sonra Məmməd dayıgilə getdi. Dedi ki, Akifin necə öldüyünü görməmişəm. Ancaq Akifin meyidini tabuta öz əllərimlə qoymuşam. Həmin günün axşamı Qərib atamla Əzim dayıgilə getmişdi. Rəsulun öldüyünü görməsə də tabuta Rəsulu özü qoyduğunu söyləmişdi.
Bir il keçmişdi,
Qəribin gəlməyindən.
Bir əsgər qayıtmışdı,
Əfqanıstan elindən
Axtarırdı Məmmədi,
Dedi ona sözüm var.
Tez Məmmədi tapdılar,
Gəldi bütün qohumlar,
O oğlan asta səslə,
Dedi oğlunuz sağdı,
Bir qolu da şikəsti.
Onu gördüm,
Bir Əfqanın evində,
Yarası da varıydı,
Onun sağ biləyində.
Döyüşdə itkin düşüb,
Qaçıb bir evə gəlib.
Necə olubsa çasta,
o qayıda bilməyib.
Tabut da göndəriblərmiş evə,
elədirmi?
Məmməd dedi: bəli, elə.
O oğlan yüz söz dedi,
Nə bilək səhv dedi,
ya düz dedi.
Tabut "doğulubmuş",
Akif gələ bilməyib.
Tabuta bax, tabuta,
Oğul yerinə gəlib.
Döyüşür tabut, Akif
Görəsən neyləməli?
Tabut daha güclüdü,
Gücü Sovet gücüdü.
Akif indi əsirdi
Əsirə baxan varmı?
Qəbir indi Akifdi,
Onu atmaq olarmı?
Qəbir burda var deyə,
Akifi güllələrlər.
Akif görünsün deyə,
Tabutu məhv edərlər.
İkisinin yaşamaq,
haqqı yoxdu dünyada.
İki can yaşayarmı,
Eyni ünvanda, adda?
İndi ikisindən biri
yaşamalı,
Hansını yaşatmalı,
Qoy bunu zaman desin.
Zamanın ağlı varmı?
Zaman, zaman, ey zaman,
Qısalmasın nəfəsin.
Həqiqəti desənə,
Zaman, nə deyim sənə!
***
Məmməd çağırdı Sədaqəti,
Dedi: müəllim, qəti,
Tez mənim dilimdən
bir məktub yazmalı -
Moskvaya, Ustinovun özünə.
Məktubu burdan yox,
ordan yola salmalı.
Yaz ki, suçuyam,
Diridi, sağdı balam.
Anası qəhrəman ana,
Beləcə də yaz ona.
Balamın gəlməyinə,
Sən özün kömək elə.
Məmmədin dediyi tək,
Səaqət yazdı belə.
***
Üç ay keçdi,
Cavab gəldi məktubdan.
Qorxuludu bu cavab,
Sualsızdı bu cavab:
"Oğlunuz Vətən yolunda ölüb çoxdan".
Məmməd yenə də yazdı.
Cavab gəldi:
"Ölmüşdü xalq yolunda".
Bir də yazdı.
Cavab əvəzinə
Gəldi sarı geyimli,
bir-iki nəfər.
Ona qəti dedilər,
Bir də məktub yazsan,
Səni küllü-külfətli,
Eyləyərik dərbədər.
Məmməd yığışdırdı,
Bir dəfəlik sorğunu.
Gedib qucaqladı,
Doğma qəbir oğlunu.
***
Moskvada Qarboçov,
Gəldi hakimiyyətə.
Təzə bir ahənc verdi,
Hökumətə, dövlətə.
Dedi nahaqdı,
orda qoşun.
Səhvdi, tarixin səhvi.
Bir görmədim soruşum,
Yüz min oğlanın məhvi,
Bəs haraya yazılsın?
Ancaq yenə Qorbaçov
Yeni bir addım atdı.
Uzaq, qərib ölkədən,
Qoşunları çıxartdı.
Neçə ana ürəyi
Öz yerinə qayıtdı,
Sağ-salamat.
Deyəsən bu qərardan,
incidi "vayenkomat".
***
Ancaq Akif gəlmədi.
Bəlkə də yalan idi,
O əsgərin xəbəri.
Bəlkə də aldadıbmış,
Xırda, mavi gözləri.
***
Səhv imiş əfqan torpağında,
döyüşmək, ölmək.
Rəsulun, Qəribin, Akifin səhvi,
on səkkiz yaşında neçə ölənin səhvi.
Azərbaycanın səhvi,
Ölkənin səhvi.
Səhv deyilir bu uğursuz əməliyyata,
Bəs neyləsin neçə ana, neçə ata?
Moskva buna səhv
Deyən kimi özümüzünkülər,
Daraq çəkdi oğullarına.
Unutdular əfqan döyüşçülərini.
Qalxdı ölkənin hirsi,
Hətta rayonun katibi
danlayaraq Qəribi.
Dedi: gözüm aydın
Əfqanıstan döyüşçüsü!
***
Dövlətin səhvi,
Əsgərin deyil,
Əsgərin səhvi,
Səngərin deyil.
Bizdə mövsumdu qəhrəmanlıqlar,
Bər-bəzəkli sağlıqlar,
Şəkillər, yollar, küçələr,
Dildə Vətən, əldə balta
And içənlər,
Bir az keçmiş,
Bir başqa mövzuya keçərlər.
Qəhrəmanlıq, ölüm, itim
Mövzu deyil, yaşayışdı,
Harda olur, olsun
Qəhrəmanlıq anlayışıdı.
Dünən, Vətən, Əfqanıstan
Söyləyənlər,
Bu gün qardaşımı görən kimi,
ağzı, gözü əyilənlər,
O alçaqlar, o sallaqlar,
Unudurlar həqiqəti.
Harda olsa,
Cəsarətdi igidlərin cəsarəti,
Qəhrəmanlıq göz üstünə qoyulmalı,
Qəhrəmana kəm baxanın
bəbəkləri oyulmalı.
Unutduq biz
Döyüş yolu keçənləri.
Hər şeydən əvvəl, öncə,
Candan keçə bilənləri.
Silah tuta bilənləri.
Tank sürəni,
Top atanı.
Unutduq deyə bəlkə,
Davaya düşdü ölkə.
Bu döyüş özümüzünkü.
Torpaq bizim, dağ bizimki,
Burda Əzim ağlamaz.
Burda Mirzə ağlamaz,
Hər kəs uşaq saxlamaz.
Hamı əsgər böyüdər.
Əsgər səngər böyüdər.
Qəribi danlayan katib,
Təzə mövzu başlayıb.
Can deyib, Vətən deyib
Əfqan döyüşçülərini,
İclasda alqışlayıb.
Bəlkə də unudulmaq,
Özü yaşamaq idi.
Bəlkə elə Əfqanıstan,
Biz üçün sınaq idi.
EPİLOQ
Qəribdən ötrü anam o qdər ağlamışdı ki, axırda gözləri tutuldu. Qərib qayıtdıqdan sonra o qədər laqeydlik buzu gördü ki, içindəki yarasına qədər ağrıdı. Sovet imperiyasının Əfqanıstana müdaxiləsi səhv adlandırıldıqdan sonra Əfqan döyüşçülərinə, əlillərinə bəslənən soyuq münasibətə görə Allah-təala bəlkə də həmin döyüşçülərə yenidən ehtiyac yaratdı ki, onların qədrini bilək! Bu barədə sonra...
Nə yazdımsa, düz yazdım,
Birini səhv etmədim.
Düşmənə düşmən oldum,
Düşməni əfv etmədim.
Üzümü ağ eyədim,
Fikrimi sağ elədim,
Yağımı dağ elədim,
Yağımı kəf etmədim.
Misralarım bələkdə,
İçindəki ürəkdi.
Dünya küydü, kələkdi,
Şeiri kələf etmədim.
Baxıb gözümə getdim,
Dərdin üzünə getdim.
Özüm özümə getdim,
Sənə tərəf getmədim.
İyun-sentyabr, 2000
Bu uzun şeiri Əfqanıstanda hərbi xidmətdə olarkən dünyasını dəyişən Akif, Rəsul üçün və onların uşaqlıq, əsgərlik dostu hərbi xidmətdə dəfələrlə yaralanmış, mşəqqətlər çəkmiş, sinəsində iki dost dağı gəzdirən və bir də 1985-ci ildə Sov.İKP. MK tərəfindən Sovet qoşunlarının Əfqanıstana "qardaş köməyi" səhv adlandırılarkən özümüzünkülərin Əfqan döyüşçü və veteranlarına bəslədiyi soyuq münasibəti və öz üzərində o vaxtdan bəri "səhv" kəlməsini daşıyan qardaşım Qərib üçün, anamın dili ilə desəm "Aşıq Qərib" üçün yazıram.
Balta varsa, baş gərək,
Başım ağrıyır mənim.
Qəbrimə qoyulmağa,
Daşım ağrıyır mənim.
Dərd məni qaralayıb,
Demək, məni dərd sayıb.
Kipriyim yaralanıb,
Yaşım ağrıyır mənim.
Özün sındıra bilmir,
Göydən endirə bilmir.
Fikri qaldıra bilmir,
Qaşım ağrıyır mənim.
Dilimdən söz sürüşüb,
Gəlib şeirimə düşüb.
Yadıma nələr düşüb,
Huşum ağrıyır mənim.
Biləcəri...
üç manat ver keç içəri.
Çağrışçılar dəstə-dəstə,
Urisetə filan qədər,
Biləcəri tutan qədər.
"Əfqanıstan" sözü burda
Gizlədilir.
Qovluqlardan qovluqlara,
otaqlardan-otaqlara,
Zabitlərdən-zabitlərə,
ötürlərək,
Rayonlara gizli gəlir.
Əl altında saxlanılır.
Çağrışçılar yoxlanılır.
"Vayenkomat" hirsli, şişman
Qəzəblidi,
Sapsarıdı, ətirlidi, kremlidi.
Valideynlər çəkinirlər,
Çünki burda "Əfqanıstan" kəlməsi var.
"Vayenkomat" rusca hərdən
Hirsli-hirsli sözlər deyir,
Valideynlər rus dilindən çox qorxurlar.
Ata var ki, rus dilini heç bilməyir.
Bir də gördün hərbi komissar,
Qəzəblənir işçisinə.
Ya da kənddən gələn
əsgər gedən,
Cavanların birisinə.
Rusca elə qışqırır,
uşaq qorxur,
düşür uşağın əlindən
Kənddən gətirdiyi
Anasının qoyduğu,
o yemək bağlaması.
Oyanır üz-gözündən,
Bacısının dodağı,
Anasının ağlaması.
Uşaq qızarır, utanır
Kənardan baxır atası.
Uşaqların sifətində,
əfqanıstan sarısı.
Bir xəbər də buraxılıb
əvvəlcədən rayona.
Deyəsən bu göndəriş
Gedir Əfqanıstana.
Kimsə bunu
Yuxarıdan deyir belə.
Sonra "ovu" əgil ələ.
Valideynlər yol axtarır,
Kommisarın otağına,
Zənglə, pulla.
Gah girirlər katibənin,
Sürücünün qılığına.
Yapışırlar bir zabitin
ətəyindən.
Söz deyirlər qulağına.
O da baxır yerə, göyə
Bir azda da gülümsünür,
Guya tanışdı deyə.
Atanın qırışığı açılır,
Seyf açılır.
Bax, delolar...
Moskvadı bunlar.
Bu da ki, Kamçatkadı.
Rəfdəki "Stroybat"
Bölük-bölük, hissə-hissə.
delolara baxır ata.
İndi oğlu bir "delo"du,
Qaldırmağa gücü çatmır,
Rəfdən-rəfə
Ötürməyə gücü çatmır,
O delonu götürməyə gücü çatmır.
Kommisarın otağından,
Gecəyarı bir söz qaçıb.
Kommisarın dodağından
Fikir qaçıb: "Əfqanıstan".
O söz qaçıb pul dalınca,
Təzə-əzə böyüyən
oğlanların dalınca.
O söz qaçıb "boy" dalınca.
Deyirlər ki, oğlanların,
İrisini aparırlar.
Qəşəngini, güclüsünü,
Girlisini aparırlar.
Analar peşmandılar,
Qəşəng oğul böyütməyə.
Xəstə olsa, boysuz olsa,
Sevinərlər analar,
Təki oğul getməyə.
Qan-qan deyir "Vremya",
Əfqanıstan qandı-qan.
İndi bizim əsəbimiz,
Çönüb olub Əfqanıstan.
Yamanca moda minib
Rus dili müəllimləri.
Çevirirlər hamıya,
Ruscadan xəbərləri.
Getdilər əsgərliyə,
Rəsul, Akif və Qərib.
anam yaman ağladı
Qərib, Qərib, oy Qərib.
***
Ataları Mirzə, Məmməd,
Əzim.
Mənim atam Mirzə -
çobanıydı.
Əzim isə kolxozçuydu.
Məmməd qoçaq suçuydu.
Biləcəriyə biz apardıq
hər üçünü.
Dopdoluydu Məmmədin
Köhnə, iflic xurcunu.
Nişanlıydı oğlu Akif
Öz bibisi qızına.
Yol gedirdi sevgiyə
O qızına-qızına.
Üşüyürdü qardaşım Qərib,
- adı da Qəribdi, özü də Qərib.
Rəsul - Əzimin oğlu,
Bir mehriban oğlandı.
Sırtıq üzdən, soyuq sözdən,
Bir də gördün allandı.
***
Bu da Biləcəri...
Hünərin var keç içəri.
Küləklər adamın əlindən tutub
Evlərə qonaq aparır.
Üşüdə-üşüdə aparır ki,
o evdə qonaq qalasan.
Uşaqların üstə gedən zabitin,
ağzına kilid vurulub.
Birdən ağzından söz qaçar.
Bir kişi də ona qırsaqqız olub: -
Bəlkə Biləcəridə tanışı var.
Hərə bir yol axtarır.
Ancaq Biləcəridə yol tapmaq asan,
Bu da Bilcəri...
üç manat ver keç içəri
İşçilərdən birini çək qərağa,
Qulağına söz tulla.
O da delonu hələlik qoyar
qırağa.
Sonra da ötürər Özbəkistana,
ya da Qazağa.
Daha qoymaz Əfqanıstana.
Axşam saat 11-də
Biləcəri vağzalında,
Uşaqları yola saldıq.
Əli, Rəsul qalxdı
qatarın səsinə.
Qərib yatmışdı skamyada
mən durğuzdum.
Üzünü söykəmişdi limonad şüşəsinə.
Pullarını verdik,
bağlama, filan,
Soyutma, yumurta, ayran
yığdıq uşaqların yan-yörəsinə.
Bir komandir vaıydı,
Sapsarı oğlan,
Guya tanış çıxdıq onunla.
Hər üçünü tapşırdım,
Bir az kişiləşərək.
Məmməd dedi: -Sağ ol, müəllim,
ürəyim arxayınladı.
Elə bu axşam qayıdam gərək,
Nədi burda qalmağın adı?
***
Bir ay keçmiş,
üç məktub gəldi Əfqanıstandan.
Mən öpdüm Qəribin barmaqlarından.
Sözlərindən öpə-öpə yaşadım.
Məmməd, Mirzə və Əzim,
Dözə-dözə yaşadılar.
Bir kinayə varıydı,
bir çox alçaq kişilərdə,
kinayəni əzə-əzə yaşadılar.
Biri deyirdi kənddə:
Mirzə pula qıymadı.
Məmməd pulu saymadı.
Əzimin əlində xəritə:
- Əfqanıstan hardadı?-
Gəzirdi baymağıyla.
Mirzə özün yanayırdı,
İri zoğal çomağıyla.
***
"Vremya" dost oldu bizə,
Otururduq üz-üzə.
Deyirdilər düşmanlar,
Dağ çəkir Əfqanıstana.
Guya köməyə gedib ona
Sovet qoşunları.
Deyirdilər duşmandı
Puş camaatı -
Beş milyon duşmanmı olar?!
Döyüşürdü Əfqanıstan
Sovet qoşunlarıyla.
Adamları partizan.
Hamsı milli qəhrəman.
ancaq sovetçilər,
Deyirdi onlara duşman.
Öz yurunu, elini
Obasını, dilini,
Qoruyan duşmanmı olur?
İyirmi milyonluq ölkə
Kimlə üz-üzə durur?
Sovet adlı rəngi-ruhu -
Görünməyən,
adı, soyadı bilinməyən
bic dövlətlə.
Siyasətdən xəbəri yox,
Qəribin də, Rəsulun da, Akifin də.
Müsəlmanlar oyuncaqdı,
bic doğulan bir dövlətin
əlindəcə.
Oğullarımız tabut olur
Əfqanıstan çölərində.
Əfqanıstan qəhrəmandı
Öz-özünü qoruyur,
Müstəqillik yollarında.
Bəs biz kimik?
Bəs biz nəyik?
Görən kimə süpürgəyik?
Kimdi bizlə yer süpürən?
Kimdi bizlə od götürən?
Məmməd elə bilirdi,
Deyəcəkdi "Vremya"
bizim uşaqlardan.
Əzim,
Çəkmirdi televizordan gözlərin.
Mirzə deyirdi kaş,
Toxunaydı gözlərinə gözlərim.
Rus qızı da yaman bicdi
Amma daha yaxşıdı Şatalin.
Elə bil bizi tanıyır.
Xüsusən Mirzəni tanıyır,
Nə var düpbədüz deyir.
Ancaq Mirzə dil bilməyir
Nə yaxşı var simsiz - radio
Sədaqət müəllim,
Səhər deyəcək, ay Mirzə dayı,
Hər şey yaxşıdı, özzüm ölüm.
***
Girib qış küləyinə,
Kəndə bir xəbər gəldi.
Bu xəbəri ilk dəfə,
Əli dayı bildi.
Bildiyini bilirdik görkəmindən.
Hamı qaçırdı yola.
Akifin özündən qabaq
xəbəri gəldi.
Tabut Bakıdaydı,
Xəbər səhər,
Akif axşama gəldi.
Qara bayraq kimi yellənirdi
Əliqulular.
Mirzə də bildi bunu,
işin düş olduğunu.
İncidi "Vremya"dan
Şatalin niyə deməsin bunu?
Mirzə öpdü xəbəri
Dedi bəlkə Qəribdən,
var xəbərin xəbəri.
Tabut axşama gəldi,
Bir qaşqa, "Skoro"da.
İşə bax, tələsmirdi,
Bu axşam "skoro" da.
Adamlar əllərindən
Tabutu yerə qoymadılar.
Ağzı bağlı tabutu,
açmağa qoymadılır.
Məmməd göyə çıxmaq istədi,
Adamlar qoymadılar.
üz qoydular tabuta,
Akifin üzü idi.
Qayıtdı kəndimizə
üç oğuldan biri.
Çoxaldı Əliquluların,
Tabut gözləyənləri.
Tabuta gözətçiydi,
Əli avtomatlılar.
Qırmızı papaqlılar.
Dedilər gərək axşama,
Biz tabutu dəfn edək.
Ağsaqqallar dedi ki,
Prokurora, katibə,
gəlin minnətə gedək.
Məmməd dedi: -yalvarıram,
Qoy oğlum bircə gecə
qalsın öz evimizdə.
Onun həsrətin çəkib
Balaca evimiz də
Xiffətini çəkmişik,
Düz bir il altı aydı.
Əsgərdən gələn kimi,
Ona toy olmalıydı.
Gəlibdi nişanlısı,
Əyninə geyib qanı.
Oğul vermişdim sizə,
Bəs mənim oğlum hanı?
Mısmırıxlı komissar
yenə də - "olmaz" - deyir.
Tabut dəfn olunmalı.
Bir ağsaqqal qışqırır:
- Xeyr.
Elimizin adəti var,
Tabut gecə qalmalıdır.
Hamı ağlamalıdır.
İcazə verilir,
Tabut qalır bir şərtlə.
Güdükçüylə, əsgərlə
Avtomatla, hökumətlə.
Tabut kimdən qorunur?
Onu öpən dodaqdan?
Məleykədən, Məməddən
Göz yaşından, yanaqdan?
Məmməd bir qıyya çəkdi: -
Bu tabut mənimdisə,
Məndən qorunmamalı,
Məndən qorunursa, demək,
Mənim deyil bu tabut,
Ay Mirzə,
Ay Əzim,
Ay Babalı.
Hamı şübhəliydi,
Taut daş kimiydi.
Məmməd bilirdi axı,
Oğlu belə daş deyil.
Ana bilirdi axı,
O daşa qardaş deyil.
Almışdı qucağına,
Məleykə bu tabutu.
Oğlu çox böyümüşdü,
yekəydi dəmir qutu.
Akif o axşam qaldı.
anayla tabut arasında,
Əli avtomatlı
əsgər dayandı.
Elə bil
tabutda heç kəs yoxdu
Tabutda nəfəs yoxdu.
Ağsaqqallar Məmmədə
Ürək-dirək verdilər.
-Gözlərin aydın olsun,-
Hətta belə dedilər.
Elə olur ki, bəzən,
Heç tabut da gəlmir.
Əvəzinə bir qara,
Kağız parçası gəlir.
Çox şükür, səninki gəldi,
Dəfn elədik,
üçün, yeddisin, qırxın
hamsını verdik.
Çox şükür!
Elə dedilər ki,
Az qala sevinsin Məmməd.
Eh, Mirzənin yanında,
Məmməd nə qədər xoşbəxt.
Mirzə fikirləşirdi,
Mənimki də gələydi.
Dəfn edəydim balamı,
Əfqanıstan çöllərində,
qoymayaydım balamı.
Bir az keçdi Məmmədi,
Çağırdılar rayona.
Guya Akifinmiş
Papaq verdilər ona.
Bir medal da verdilər.
Bir dənə fəxri fərman,
Şübhələnən hər adam,
Tez-tez dedi Məmmədə
Akifin ölməyinə,
İnana bilmir adam.
Bir az keçdi Akifdən,
Təzə bir məktub gəldi.
Kənddə nə varsa, Allah,
Hamsı qalxdı, dikəldi.
az qala,
Kənd dəli ola.
Mirzə fikirləşdi ki,
Akif sağsa,
Bəlkə tabutdakı,
Mənim öz balam olar.
Baxdı Sədaqət müəllim,
Məktubun tarixinə.
Akif öz ölümündən,
Yazıbmış bir gün önə.
Həmin məktub bircə an,
Yaşadı Akif kimi.
Qürbətdən qayıtmışdı,
Akifin ömrü kimi.
Akifin ölümündən
Nə qədər arzu yandı.
"Əfqanıstan söhbəti",
Bir az da bahalandı.
Qan-qan deyir komissar,
Gör necə kökdü səsi.
Analar öz oğlunu,
İstəmir ki, böyüsün.
Şikayət etsən əgər,
Vətən, torpaq, xalq adıyla
Tez səni həbs edərlər.
***
Əfqanıstan qandı, qan
Qan ətri gəlir,
Qəribin məktublarından.
Bir tərəfdə Əhməd şah,
dalında başqa ölkə,
dayanıbdı pusquda.
Bir yanda Bəbrək Kamral,
Arxasında Moskva.
Od tutub yanır Calalabad,
Sovetin gülləsidi,
Ölkə yad ölkəsidi,
Hara gəldi güllə at.
Tez-tez əmr göndərir,
Moskvadan Ustinov.
Qoşuna tapşırır ki,
Əhməd şahın burnun ov.
Öz içinə sığmayır
Əfqanıstan,
Ölkə dar.
Bir balaca ölkədə
Yüz ölkənin feli var.
***
Dörd ay keçmiş yenə də
Bir tabut gətirdilər,
Rəsul adında.
Bir kənd baxış varıydı,
Tabutun qanadında.
Dəfn etdilər,
Baxışlar quşlar kimi
uçub getdilər.
Əzimin gözü yığıldı özünə.
Təkcə özündən çıxıb getdi Mirzə.
Məclisdəydi özünü öyən kişi.
Əzim pula qımadı
deyən kişi
Az qala girə gözə
Əsgər geyimli, ulduz şəkilli
Başdaşları,
Ağlatdı adamları.
Anam kənd Sovet sədri Əli dayını gördü,
Ona bir-iki kəlmə söz dedi:
- Balam tuş gəlib qurda
Balam dönəydi yurda.
Ora qürbət ölkədi,
Balam nə gəzir orda?
Özü Qərib,
Sözü Qərib,
Aşıq Qərib,
Balam, uy, uy, uy, uy.
Kabilin küçələri,
Banlaşır beçələri.
Mən səslərəm Qəribi,
Hay verər neçələri.
Anam dediyi sözlərə uyğun öz köynəyinin yaxasından tutub dartırdı
Qərib, Qərib, Qərib, hey
Öldüm bala, öldüm hey.
Balam, balam, balam oy,
Qərib, Qərib, Qərib oy.
Dədəm, dədəm, dədəm oy.
Arazam mən, Kürəm mən,
Kür döşündən, Kür əmən.
Kür gözümə köçübdü,
Gəlib düşdüm Kürə mən.
Əli dayı bir söz demədi. Dedi səhər aparıb "peçatı" təhvil verəcəyəm. Belə hökumətdə işləməyə dəyməz.
Anam gecələr yuxu yatmır,
Guya keşikçidi Qəribə.
Özünü soyuğa verir,
Soyuq dəyib Qəribə.
Quru yerdə yatır ki,
Yaxın ola Qəribə.
Çox zaman ac qalır ki,
Qəribi görsün deyə.
Azarlayır azarda,
Qəribi görsün deyə.
Qərib su paltarlıdı,
Su içindədi Qərib.
Çıxıb çöldə durur ki,
Bəlkə çöldədi Qərib.
Dadlı yeməklər yemir,
Bəlkə də Qərib acdı.
Borşu çoz istəyir ki,
Qərib borşa möhtacdı.
Başa gələn ağrını,
Qəribdən gəlib deyir.
Ona görə ağrını,
Bu qədər çox istəyir.
***
Televizor gözdən düşüb,
Yalandı veriliş-filan.
Televizora sığarmı,
O boyda Əfqanıstan.
Şatalin yalançıdı,
Çox şeyi düz söyləmir.
Küsüb Sədaqət müəllim,
Heç tərcümə eyləmir.
Qəzetlər yalan yazır,
Gerçəkdi “ölüm” sözü.
Sən Mirzənin yanında,
Necə xoşbəxtsən, Əzim!
Məktub gəlmir Qəribdən,
Axı Mirzə neyləsin?
Necə sevinər Mirzə,
Bircə tabutu gəlsin.
Adamlar dəstə-dəstə
Gəlib gedirlər bizə.
Bəlkə də ehtiyac var,
Bu cür qayğıya, sözə.
Bitibdi, qurtarıbdı,
Qəribin əsgər vaxtı.
Nə məktub var, nə özü,
Dolaşır "itkin" sözü.
Hamı qayğı göstərir,
Bizim ailəmizə.
Bu qayğı şübhəlidi,
İnanmır buna Mirzə.
Qərib əsgərlikdən çox gec gəldi. Bir il vaxtından keçmişdi. Hamı deyirdi ki, itkin düşüb. Tabutu gəlməsə də hüzürünü verməyə hazırlaşırdıq. Bir səhər...
Səhərlərin bir səhəri,
Titrədi Əliquluların evləri.
Bir maşın şütüyürdü kəndə sarı.
Xəbərlə maşın ötüşürdü.
Hansı tez çata-çata.
Maşın tövşüyürdü,
sanki həyəcanından.
Az qalırdı öz səsinin içində bata,
Yollar qaçırdı ayaqlarından.
Yüksəlmişdi qan təzyiqi,
Bəlkə də yüzüydü nəbzi.
Hamı tanıdı Qəribi,
Hamı qaçırdı bizə.
Maşın xəbər,
xəbər maşın,
Kəndə xəbər bir gəldi.
Birdən maşın,
uzadıb siqnal əlini
tutub ürəyimizdən qalxdı, dikəldi.
Qərib maşından düşdü.
Hamı huşundan düşdü.
Yüyürdük ona sarı,
Çatanda görüşmədik.
Görüşməyə hey hanı?
Sanki ondan küsmüşdük.
Axı necə görüşək?
Vaxtında gəlməmişdi.
Bu qəfil, dəli sevinc,
Bizi dəli eləmişdi.
Anam getdi özündən
Qərib uy, uy, uy, uy.
On iki qurban kəsdik,
Bir dənə ala cöngə.
Kənd yedi doyunca.
Gəldi Əzmlə, Məmməd
Öpdülər Qəribi bir bala kimi.
Axtardılar Qəribi,
Başdan ayağa kimi.
Rəsuldan, Akifdən
bir xəbər tapmadılar,
Axırda ağladılar.
Qərib görməyibmiş,
Dostların ölümünü.
Bu sözlər heç açmadı,
Qohumların könlünü.
Qərib əridi buz tək,
Əyildi yeddi yerdən.
Göz yaşı dərindəydi,
Dartırdı öz içindən.
Göz yaşı özün asdı,
Qara kipriklərindən.
Qərib sağ gəldi deyə
"Əfqanıstan söhbəti"
Az qaldı ki, səngiyə.
Qərib sonra Məmməd dayıgilə getdi. Dedi ki, Akifin necə öldüyünü görməmişəm. Ancaq Akifin meyidini tabuta öz əllərimlə qoymuşam. Həmin günün axşamı Qərib atamla Əzim dayıgilə getmişdi. Rəsulun öldüyünü görməsə də tabuta Rəsulu özü qoyduğunu söyləmişdi.
Bir il keçmişdi,
Qəribin gəlməyindən.
Bir əsgər qayıtmışdı,
Əfqanıstan elindən
Axtarırdı Məmmədi,
Dedi ona sözüm var.
Tez Məmmədi tapdılar,
Gəldi bütün qohumlar,
O oğlan asta səslə,
Dedi oğlunuz sağdı,
Bir qolu da şikəsti.
Onu gördüm,
Bir Əfqanın evində,
Yarası da varıydı,
Onun sağ biləyində.
Döyüşdə itkin düşüb,
Qaçıb bir evə gəlib.
Necə olubsa çasta,
o qayıda bilməyib.
Tabut da göndəriblərmiş evə,
elədirmi?
Məmməd dedi: bəli, elə.
O oğlan yüz söz dedi,
Nə bilək səhv dedi,
ya düz dedi.
Tabut "doğulubmuş",
Akif gələ bilməyib.
Tabuta bax, tabuta,
Oğul yerinə gəlib.
Döyüşür tabut, Akif
Görəsən neyləməli?
Tabut daha güclüdü,
Gücü Sovet gücüdü.
Akif indi əsirdi
Əsirə baxan varmı?
Qəbir indi Akifdi,
Onu atmaq olarmı?
Qəbir burda var deyə,
Akifi güllələrlər.
Akif görünsün deyə,
Tabutu məhv edərlər.
İkisinin yaşamaq,
haqqı yoxdu dünyada.
İki can yaşayarmı,
Eyni ünvanda, adda?
İndi ikisindən biri
yaşamalı,
Hansını yaşatmalı,
Qoy bunu zaman desin.
Zamanın ağlı varmı?
Zaman, zaman, ey zaman,
Qısalmasın nəfəsin.
Həqiqəti desənə,
Zaman, nə deyim sənə!
***
Məmməd çağırdı Sədaqəti,
Dedi: müəllim, qəti,
Tez mənim dilimdən
bir məktub yazmalı -
Moskvaya, Ustinovun özünə.
Məktubu burdan yox,
ordan yola salmalı.
Yaz ki, suçuyam,
Diridi, sağdı balam.
Anası qəhrəman ana,
Beləcə də yaz ona.
Balamın gəlməyinə,
Sən özün kömək elə.
Məmmədin dediyi tək,
Səaqət yazdı belə.
***
Üç ay keçdi,
Cavab gəldi məktubdan.
Qorxuludu bu cavab,
Sualsızdı bu cavab:
"Oğlunuz Vətən yolunda ölüb çoxdan".
Məmməd yenə də yazdı.
Cavab gəldi:
"Ölmüşdü xalq yolunda".
Bir də yazdı.
Cavab əvəzinə
Gəldi sarı geyimli,
bir-iki nəfər.
Ona qəti dedilər,
Bir də məktub yazsan,
Səni küllü-külfətli,
Eyləyərik dərbədər.
Məmməd yığışdırdı,
Bir dəfəlik sorğunu.
Gedib qucaqladı,
Doğma qəbir oğlunu.
***
Moskvada Qarboçov,
Gəldi hakimiyyətə.
Təzə bir ahənc verdi,
Hökumətə, dövlətə.
Dedi nahaqdı,
orda qoşun.
Səhvdi, tarixin səhvi.
Bir görmədim soruşum,
Yüz min oğlanın məhvi,
Bəs haraya yazılsın?
Ancaq yenə Qorbaçov
Yeni bir addım atdı.
Uzaq, qərib ölkədən,
Qoşunları çıxartdı.
Neçə ana ürəyi
Öz yerinə qayıtdı,
Sağ-salamat.
Deyəsən bu qərardan,
incidi "vayenkomat".
***
Ancaq Akif gəlmədi.
Bəlkə də yalan idi,
O əsgərin xəbəri.
Bəlkə də aldadıbmış,
Xırda, mavi gözləri.
***
Səhv imiş əfqan torpağında,
döyüşmək, ölmək.
Rəsulun, Qəribin, Akifin səhvi,
on səkkiz yaşında neçə ölənin səhvi.
Azərbaycanın səhvi,
Ölkənin səhvi.
Səhv deyilir bu uğursuz əməliyyata,
Bəs neyləsin neçə ana, neçə ata?
Moskva buna səhv
Deyən kimi özümüzünkülər,
Daraq çəkdi oğullarına.
Unutdular əfqan döyüşçülərini.
Qalxdı ölkənin hirsi,
Hətta rayonun katibi
danlayaraq Qəribi.
Dedi: gözüm aydın
Əfqanıstan döyüşçüsü!
***
Dövlətin səhvi,
Əsgərin deyil,
Əsgərin səhvi,
Səngərin deyil.
Bizdə mövsumdu qəhrəmanlıqlar,
Bər-bəzəkli sağlıqlar,
Şəkillər, yollar, küçələr,
Dildə Vətən, əldə balta
And içənlər,
Bir az keçmiş,
Bir başqa mövzuya keçərlər.
Qəhrəmanlıq, ölüm, itim
Mövzu deyil, yaşayışdı,
Harda olur, olsun
Qəhrəmanlıq anlayışıdı.
Dünən, Vətən, Əfqanıstan
Söyləyənlər,
Bu gün qardaşımı görən kimi,
ağzı, gözü əyilənlər,
O alçaqlar, o sallaqlar,
Unudurlar həqiqəti.
Harda olsa,
Cəsarətdi igidlərin cəsarəti,
Qəhrəmanlıq göz üstünə qoyulmalı,
Qəhrəmana kəm baxanın
bəbəkləri oyulmalı.
Unutduq biz
Döyüş yolu keçənləri.
Hər şeydən əvvəl, öncə,
Candan keçə bilənləri.
Silah tuta bilənləri.
Tank sürəni,
Top atanı.
Unutduq deyə bəlkə,
Davaya düşdü ölkə.
Bu döyüş özümüzünkü.
Torpaq bizim, dağ bizimki,
Burda Əzim ağlamaz.
Burda Mirzə ağlamaz,
Hər kəs uşaq saxlamaz.
Hamı əsgər böyüdər.
Əsgər səngər böyüdər.
Qəribi danlayan katib,
Təzə mövzu başlayıb.
Can deyib, Vətən deyib
Əfqan döyüşçülərini,
İclasda alqışlayıb.
Bəlkə də unudulmaq,
Özü yaşamaq idi.
Bəlkə elə Əfqanıstan,
Biz üçün sınaq idi.
EPİLOQ
Qəribdən ötrü anam o qdər ağlamışdı ki, axırda gözləri tutuldu. Qərib qayıtdıqdan sonra o qədər laqeydlik buzu gördü ki, içindəki yarasına qədər ağrıdı. Sovet imperiyasının Əfqanıstana müdaxiləsi səhv adlandırıldıqdan sonra Əfqan döyüşçülərinə, əlillərinə bəslənən soyuq münasibətə görə Allah-təala bəlkə də həmin döyüşçülərə yenidən ehtiyac yaratdı ki, onların qədrini bilək! Bu barədə sonra...
Nə yazdımsa, düz yazdım,
Birini səhv etmədim.
Düşmənə düşmən oldum,
Düşməni əfv etmədim.
Üzümü ağ eyədim,
Fikrimi sağ elədim,
Yağımı dağ elədim,
Yağımı kəf etmədim.
Misralarım bələkdə,
İçindəki ürəkdi.
Dünya küydü, kələkdi,
Şeiri kələf etmədim.
Baxıb gözümə getdim,
Dərdin üzünə getdim.
Özüm özümə getdim,
Sənə tərəf getmədim.
İyun-sentyabr, 2000
