-
Vaqif Sultanlı
XİFFƏT
Hekayə
Qaranlıq otaqda uçuşan milçəklərin yalnız səsini eşidirdi; yuxudan tamam ayılmamışdı. Və uçuşan milçəklərin səsini eşidə-eşidə ona elə gəlirdi ki, heç nə eşitmir, mütləq sakitlikdi, çünki qaranlıqsa heç nə eşidilməməlidi – onun təsəvvüründə həyatın, təbiətin məntiqi beləydi. Ona elə gəldi ki, qapı aralandı, otağa kimsə daxil oldu, hətta qapı aralanarkən qaranlığa hücum çəkən soyuq işıq selini də gördü. Torpaq döşəmədə yaş süpürgə gəzməyə başladı. Otağı süpürüb zibili buxarının gözünə tökdülər, sonra kölgə necə gəlmişdisə, eləcə də qeyd oldu.
Srağagün gördüyü yuxunun cazibəsindən heç cür qopammırdı. Yuxuda görürdü ki, əri çıl-çılpaq pambıq kimi yumşaq qarın içində uzanıb onu səsləyir:
– Çıxar sən də paltarlarını, - deyir, - gəl uzan burda, yaman sərindi. Orda, istidən, bürküdən nəfəsim çatlayır.
Soyuqdan dişləri taqqıldaya-taqqıldaya ayağının birini götürüb o birini qoyur.
– Çıxar, - deyir, - gəl uzan yanımda, bura yaman sərindi, gün bişirdi axı səni. – Əri mismar barmaqlarıyla sümükləri ağaran biləyindən yapışmışdı, nə illah eləyirdisə, onun əlindən, barmaqlarından qopammırdı.
– Burax, - deyirdi, - burax əllərimi, qoy gedim sənə isti paltar gətirim, soyuqdu axı...
– Gəlməyəcəksən, - deyir, - bilirəm, getdinsə, gəlməyəcəksən, yaxşı tanıyıram səni.
Yalvarırdı, yaxarırdı, dartınırdı, mismar barmaqlardan açılammırdı. Dartındıqca barmaqlar sümüklərinə işləyirdi. Və birdən... sol qolu biləyindən qopub ərinin barmaqları arasında qalır, fırlanıb-fırlanıb ağappaq qarın içərisinə yıxılır. Huşunu itirir, handan-hana sağ qoluna dirsəklənib birtəhər ayağa qalxır.
Birdən-birə düzü-dünyanı bürümüş qar nəhri səs eləyə-eləyə əriməyə başlayır və əri bu ucsuz-bucaqsız qar nəhrilə birgə axıb gedir. Uğuldaya-uğuldaya axıb gedən qar selinin dalınca yaşıl bir dünya başlayır. Qışqıra-qışqıra, tövşüyə-tövşüyə qar selinin dalınca yüyürür.
– Ver mənim əlimi, - deyir, - mən əlsiz neyniyə billəm..
Gözlərini açıb qaranlıqda o yan bu yana göz gəzdirir; üstündən sürüşüb yerə düşən yorğanı götürmək istəyir, bacarmır. Ağac kimi yanına düşən sol qolunu sağ əlilə yoxlayır.
«– İflic?!..».
Bir andaca gözlərinə qaranlıq çökür.
Yuxarıda yata bilmirdi, xəstələnib yatağa düşəndən yerini aşağı evə köçürtmüşdü. Burda nə uşaqların səs-küyü vardı, nə də gəlib-gedənlərin sual-sorğusu. Bir də buranı ona görə istəyirdi ki, döşəməsi torpaq idı, ömrünün çoxu bu sayaq evdə keçmişdi; indi oğlunun taxta döşəməli evinə uyuşammırdı.
Günün hansı vaxtı olduğunu bilmirdi, yerindən qalxa bilsəydi, qapını açıb bayıra nəzər salardı. Ancaq... yadına düşdü qapının bayaq açılıb örtülməyi, içəri hucum çəkən soyuq işıq seli. Deməli, gündüzdü, hava işıqdı. İşıqdısa yatmamalıdı, yoxsa uzun gecəni səhər eləyəmməzdi. Qaranlıq otaqda gecəni gündüzdən seçəmməsə də, gündüzləri birtəhər başa vururdu, ancaq gecəni yuxusuz keçirmək əzab idi, işgəncəydi, elə buna görə də bacardığı qədər yuxusunu qoruyub gecəyə saxlamağa çalışırdı.
Milçəklər bayaqkı yorucu səsləriylə vızıldaşa-vızıldaşa uçuşurdular. Ona elə gəlirdi ki, qaranlıq otaqda, yaylı çarpayıda uzanmayıb, sanki dünyanın qurtaracağında sonu-səmti bilinməyən bir boşluqla üz-üzə dayanıb, yatağında azacıq çevrilsə, dibsiz dərinliyə yuvarlanacaq. Elə bil bu boşluq dünyanın, həyatın sərhədiydi, sonuydu, ömür-gün başa vurulanda, insan mütləq bu sərhədə gəlib çatmalıydı, bu boşluqla üz-üzə dayanmalıydı.
İçərisini xəstəlik qovursa da məhəl qoymur, bilir ki, ömrün, yaşın bu çağında ağrı-acılar yüngül gəlib keçir. Ağrıları öləziyəndə yuxu aparırdı, sonra yenə oyanır və təzədən yuxu; yuxuyla düşüncələri elə qarışır ki, bir-birindən ayıra bilmir. Ona elə gəlirdi ki, hər şey dünən olub, srağagün olub, lap bu yaxınlaracan uşaq idi, cavan idi, sevirdi, sevilirdi. Aradan keçən illəri görmürdü, duymurdu, ömrün, həyatın belə erkən sovuşduğunu dərk eləyəmmirdi.
Bağın ətəyindən sakit-səssiz aran çayı axırdı. Gündüzün cürbəcür səs-küyündən çayın səsini eşidəmmirdi, gecələr isə sirli-sirli şırıldayan suyun səsi apaydın eşidilir. Onda yatağından qalxıb bağın ətəyinə, çayın sahilinə enmək istəyirdi. Ancaq taqətsizlikdən yatağından qopammır, beləcə çayın sirli nəğməsi səssiz-səssiz oxuna-oxuna gecənin, qaranlığın yaddaşından keçib gedir.
İştahası çəkilib; belə çağlarında insan istəməsə də, yeməlidi, ömrün, yaşamağın xatirinə. Ancaq yemək istəmirdi, qətiyyən istəmirdi. Xeyli vaxtdı ki, dərmanları da qurtarmışdı, bu barədə oğluna demək istəmir. Bilir ki, iş adamıdı, şəhərə dərman dalınca getmək üçün gərək işini-gücünü buraxa. Dərmansız keçinmək də çətindi, gözləyirdi ki, oğlu özü soruşa, maraqlana, ondan da səs çıxmırdı.
Qapı aralanır; yuxuyla oyaqlığın arasındadı. Gözlərini açmasa da, bilir oğludu, çünki həmişə bu vaxtlar gəlir yanına. Gəlib oturur, kötüyə dönmüş əllərini ovcuna alır, dilucu nə isə deyir, soruşur, o da nə isə cavab verir. Bilir ki, burda, mənzilin aşağı qatında yatmağından oğlu narazıdı, hətta bir dəfə ağır xəstə olanda oğlunun çarpayıyla birgə onu yuxarı daşıtdırmağı da yadındadı. Oğlunu başa düşürdü; başa düşürdü ki, hardasa haqlıdı, ancaq özüylə bacarmırdı.
Oğluyla gəlini arabir sözləşirdi, aşağıda hər şeyi eşidir. Aralarında əsən soyuq küləkdən də xəbərdardı, oğlunun alınan, alçalan səsindən də. Ancaq üzə vurmur, ailənin taleyinə kənardan əl qatılmamalıdı – bunu təcrübəsindən bilir.
Yuxu tutduğu üçün oğlunun nə vaxt çıxıb getdiyindən xəbəri olmur.
Gözlərini yuman kimi qaranlıqda Əzrayılın nəfəsini duyurdu, küncdə yaş torpağın üstündə bardaşqurma oturub uzun kirpiklərini daraya-araya ona baxır, ruhunu oğurlamaq üçün girəvə axtarırdı. Gözlərini açan kimi Əzrayıl qeybə çəkilirdi. Uzun gecəni səhər eləyənəcən onunku ona dəyirdi. Dəqiqələr, saniyələr yüklü karvan kimi beləcə ağır-ağır çəkilib gedirdi. Səhərin açılmasını toyuq-cücənin, mal-heyvanın səsindən bilirdi. Bilir və rahatlanırdı; bütün gecəni Əzrayılla çarpışmaqdan yorulub tabdan düşmüş bədənini yuxu aparırdı; qaranlıq otaqda oyana-oyana, səksənə-səksənə günortaya kimi yatırdı.
Ötən həftə körpəcə nəvəsi, ayparçası kimi qız gözə gəldi – ikicə günün içərisində çığıra-çığıra canını tapşırdı. «Yatan ölməz...» deyərlər. Bu ölümdən sonra əhvalını da soruşan yoxdu oğlundan savayı; onun da gəlişindən-gedişindən çox zaman xəbər tutmurdu.
Bayırda külək belədən-belə vıyıldayırdı. Küləyin qarşısında ikiqat bükülən üryan budaqların yalvarışlarını eşidirdi. Buxarının nə vaxt yandırılmağından xəbəri yoxdu, ancaq soyuqdu, yaman soyuqdu, sümükləri sızıldayır, az qala sürünüb ocağın gözünə girmək istəyirdi. Bayırda əsən külək burda – qaranlıq otaqda içini-içalatını doğrayıb keçirdi. Ona elə gəlirdi ki, içərisinə çökmüş soyuqluğu heç bir şeylə çıxarmaq olmaz.
Axşama doğru yüngülləşməyə başladı, qalxıb yatağının içərisində oturdu. Yuxunun əks-sədası qulaqlarından çəkilib getmək bilmirdi. Səs onu sehr kimi, tilsim kimi işığa çağırırdı. Səs qulaqlarında əks-səda verə-verə uzaqlaşdıqca ürəyi bu səsə qoşulub getmək istəyirdi. Səs gedirdi, gedirdi, onu arxasınca çəkib aparmaq üçün qayıdır, yenidən gedirdi. Nə illah eləyirdisə, səsin sehrindən, tilsimindən açılammırdı... Birdən-birə elə yüngüllük duydu ki, elə bil təzəcə anadan olmuşdu. Çarpayının millərindən tutub qalxdı; bu bir ildə ilk dəfəydi ki, ayağa dururdu.
Qapını aralayıb bayıra çıxdı. Üfüqdə əriyən günəşin soyuq şəfəqləri gözlərini qamaşdırırdı. Həyətdə heç kəs gözə dəymirdi, təkcə yuxarı otaqdan oğlu ilə gəlininin səsi gəlirdi; nə barədəsə mübahisə edirdilər.
Bayırda dayanıb dünyanın genişliyinə tamaşa eləmək istəyirdi, ancaq ayaqları onu evin qənşərindəki qarağacın altına çəkirdi. Qarağacın dibindəki sal daşın üstündə oturub kürəyini ağacın çopur-çopur gövdəsinə söykədi. Onu xəstə yatağından qoparıb işığa, günəşə çağıran səs qarağacın içindən gəlirdi. Qışın soyuğunda yarpaqlayan ağacın yaşıl budaqlarına baxdı. Qarağacı ilk dəfəydi ki, ilin bu vədəsi beləcə yarpaqlayan görürdü. Qarağacın içindəki apaydın səs ruhuna, varlığına yuxu kimi yayılırdı və bu səsin ağacın özəyindən, qabığından ağrıya-ağrıya necə çıxıb gəldiyini bütün əzalarıyla duyurdu.
Başını qaldırıb bir də budaqlara baxdı. Gözlərinə inanmadı; qarağacın yaşıl yarpaqları sızıldaya-sızıldaya qopub donmuş torpağın üstünə tökülürdü.
1985, Bakı
